Ekonomia globalna - Sikorska-Dzięgielewska Krystyna - Egzamin

WYKłAD 1 1. Jakie grupy państw wyróżnia się ze względu na poziom rozwoju i jakie są cechy państw zaliczanych do każdej z tych grup? kraje wysoko rozwinięte (lub: kraje rozwinięte). • Są to kraje w których nastąpiła industrializacja- są to kraje uprzemysłowione. • Obecnie w tych krajach przemysł traci na znaczeniu na rzecz sektora usług. • W efekcie mieszkańcy tych państw żyją na wysokim poziomie. • Do tej grupy zaliczamy przede wszystkim Europę Zachodnią, USA, Kanadę, Japonię, Australię, Nową Zelandię. W sumie MFW zalicza do tej grupy 35 krajów. • Wspólną cechą dla tej grupy państw jest fakt, że zamieszkuje je tylko 15% ludności świata, która wytwarza 51% światowego PKB, a udział w światowym eksporcie towarów i usług wynosi 62%. kraje słabo rozwinięte nazywane również krajami rozwijającymi się. • świata, ale tylko 49% światowego PKB i 38% udziału w światowym eksporcie. Oprócz kilku wyjątków kategoria ta obejmuje wszystkie pozostałe kraje. • Ich gospodarka opiera się na rolnictwie i przemyśle wydobywczym. • Cechuje je niski poziom życia mieszkańców i znaczne dysproporcje społeczne. • Do tej grupy zalicza się ok. 160 państw., Dlatego w tej grupie mówi się o dużym zróżnicowaniu pod względem poziomu rozwoju. • Ta grupa krajów to 85% ludności Ten sztywny podział nie koniecznie odwzorowuje każde państwo, ponieważ niektóre państwa są na średnim poziomie rozwoju. Dlatego ostatnio mówi się o gospodarkach wschodzących. Jest to grupa 30-40 krajów z różnych regionów świata, w których w ostatnich dekadach dokonuje się szybki rozwój gospodarczy, będący w dużej mierze efektem przenoszenia produkcji przemysłu przetwórczego (i częściowo usług) z krajów rozwiniętych. Do tej grupy zaliczana jest też Polska. 2. Na czym polega rynkowy charakter gospodarki światowej ma charakter rynkowy, co oznacza, że tworzący ją – zgodnie z ww. definicją funkcjonalną – system powiązań gospodarczych wynika z działania mechanizmu rynkowego: kierujące się motywem zysku przedsiębiorstwa znajdują popyt na swe produkty i podaż czynników wytwórczych za granicą, często w odległych regionach świata. W ten sposób powstaje globalny rynek określonych dóbr i usług (nie wszystkich), z jednolitą globalną ceną, np. rynek zbóż ( ramka I.1.) lub rynek ropy naftowej. Działanie mechanizmu rynkowego bywa zakłócane – albo regulacjami organizacji międzynarodowych (np. OPEC, organizacja krajów produkujących i eksportujących ropę naftową, manipuluje wielkością wydo-bycia i wpływa na jej cenę), albo regulacjami poszczególnych państw, które w obronie interesów narodowych stosują bariery dla międzynarodowych przepływów dóbr i usług, kapitału, siły ro-boczej itd. Jednak w ciągu ostatnich 20-30 lat zakres stosowania takich barier został ograniczony przez liberalne, prorynkowe reformy, co było jedną z sił sprawczych globalizacji ( punkt 4.). 3. Na czym polega cecha globalizacji i współczesnej gospodarki światowej w postaci rosnącej globalej współzależności? Konsekwencją globalizacji – a przy tym także jedną z cech współczesnej gospodarki światowej – jest rosnąca globalna współzależność: następuje takie natężenie powiązań gospo-darczych, politycznych, środowiskowych itd., że funkcjonowanie i rozwój poszczególnych podmiotów, krajów i regionów świata zależy od zjawisk zachodzących w innych częściach świata. Jednym z wielu tego przykładów jest zależność koniunktury gospodarczej w Europie, Chinach czy Japonii od koniunktury w Stanach Zjednoczonych, i vice versa, co z kolei w pew-nym stopniu zależy od poziomu cen ropy naftowej, wydobywanej jeszcze w innych regionach. Niedawny przykład działania całej sieci globalnych współzależności pokazuje ramka I.1.9 Zwrócić należy uwagę, że najwyższy poziom międzynarodowej współzależności występuje w ramach regionów rozwiniętych gospodarczo, takich jak Europa Zach. czy Ameryka Pn. Należy również wspomnieć, iż współzależność może być asymetryczna – gdy słabszy podmiot, kraj albo region uzależniony jest jednostronnie od silniejszego partnera. Na przykład Polska jest bardziej zależna od koniunktury w Niemczech niż Niemcy od nas, a kraje Afryki – bardziej zależą od sytuacji gospodarczej w Europie niż odwrotnie. 4. Jakie są podobieństwa i różnice między globalizacją gospodarki a procesem regionalnej integracji gospodarczej? globalizacja w sensie ogólnym jest to proces tworzony przez zjawiska lub działania o wymiarze ogólnoświatowym. Regionalizacja natomiast jest to spontaniczna intensyfikacja powiązań gospodarczych między podmiotami gospodarczymi. PODOBIEŃSTWA: • oznaczają poszerzenie i pogłębienie powiązań gospodarczych w skali międzynarodowej. • narastanie tendencji globalizacyjnych uważane jest za jeden z czynników przyspieszających procesy integracji. RÓżNICE: • procesy integracji obejmują poszczególne regiony świata (ich zakres jest zatem terytorialnie ograniczony), natomiast globalizacja obejmuje wszystkie regiony, • poszczególne procesy integracji są kształtowane przez państwa tworzące dane ugrupowanie integracyjne, które określają cele integracji, natomiast globalizacja nie zmierza do realizacji jakichś z góry określonych celów, jest bardziej żywiołowa niż kierowana – i to jest istotna cecha globalizacji WYKłAD II 5. Które państwa i na podstawie jakiego kryterium, zalicza się do potęg gospodarczych? Potęgi gospodarcze to państwa o największych gospodarkach. Kryterium określania potęg gospodarczych to PKB, które informuje o wartości dóbr i usług wytworzonych w tej gospodarce a także o wielkości rynku(popytu). Istotnym jest fakt, że wszędzie ten wskaźnik liczony jest w podobny sposób. Krótko mówiąc potęgi gospodarcze to te państwa, których PKB, wyrażone w jednej walucie, należy do największych, mają więc wysokie udziały w PKB całego świata. Do potęg gospodarczych zalicza się 12 państw. PKB tych państw w 2011r. przekraczał 1,5bln USD, a udział każdego z nich w PKB świata był większy niż 2,0%. Na te 12 państw przypadało 67%, a na 5 największych prawie 50% PKB. Wśród potęg gospodarczych wyróżniamy Stany Zjednoczone (superpotęga), następnie Chiny, Japonia, Indie. Dodatkowo państwa europejskie Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy oraz Meksyk, Korea Pd. Również BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny). Status superpotęgi gospodarczej ma również UE jako całość. Pytanie 2. Wykład II 6.Jakie państwa zajmują czołowe pozycje pod względem konkurencyjności gospodarki? Indeks globalnej konkurencyjności WEF 2013-2014: Szwajcaria, Singapur, Finlandia, Niemcy, USA, Szwecja, Hongkong, Holandia, Japonia, Wielka Brytania, Norwegia, Tajwan, Katar. Indeks globalnej konkurencyjności publikowany przez światowe Forum Ekonomiczne (WEF) uwzględnia ponad 110 zmiennych. Konkurencyjność to zestaw instytucji, polityki i zasobów, które determinują poziom produktywności kraju. Indeks ten informuje o bieżącym stanie gospodarki państwa oraz o perspektywach jej rozwoju. W pierwszej 10 indeksu są same kraje wysoko rozwinięte. W drugiej grupie (pierwszych 25) są kraje Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Azji Wschodniej w tym nowouprzemysłowione kraje Azji, tzw. wschodnie tygrysy I generacji: Singapur, Hongkong, Tajwan i Korea Pd. 7.Na czym polega trójcentryczna struktura gospodarki światowej i jakim zmianom podlega ona w ostatnich latach? Teocentryczną struktura gospodarki światowej jest tzw. Triada. Triadę tworzą 3 regiony o największym znaczeniu gospodarczym: Europa Zachodnia, Ameryka Północna (gł. USA) i Japonia. Kraje najbardziej rozwinięte, najbardziej konkurencyjne a przy tym silnie ze sobą powiązane różnego typu przepływami. (gł. towarów i usług, kapitału i informacji). Triada to rdzeń współczesnego systemu gospodarczo-politycznego świata. To tam występuje koncentracja zasobów strategicznych (kapitału, innowacji), a także najważniejszych funkcji decyzyjnych gospodarki, tam mają siedziby zarządy międzynarodowych organizacji gospodarczych i korpo-racji transnarodowych, tam są największe giełdy. W coraz większym stopniu opierają swój obecny rozwój na usługach, a w coraz mniejszym – na produkcji przemysłowej, ZMIANY: w latach 1960-1970 do szybkiej modernizacji gospodarki i nadrabiania zapóźnienia rozwojowego przystąpiły kraje I generacji tygrysów, potem kraje Azji Pd.-Wsch.(Tajlandia). W latach 80 zaczął się wzrost gospodarczy Chin. W latach 90 reformy rozpoczęły Indie. Oznacza to spadek dominacji Triady. Trójcentryczny kształt gospodarki światowej, z dominacją Triady, zmienia się choć jego nowa forma nie jest jeszcze klarowna. Widać natomiast, ze dokonuje się Re-orientacja gospodarki światowej, powrót na wschód, do Azji. 8. Jakie funkcje pełnią organizacje międzypaństwowe? Organizacja międzypaństwowa to podmiot posiadający cechy: ma co najmniej 3 członków, państwa członkowskie które zrzeszają się dla realizacji określonych celów, organizacja działa wg zasad i mechanizmów współpracy oraz ma określoną strukturę organizacyjną. a) funkcja regulacyjna: polega na tworzeniu norm postępowania które mają zastosowanie w jakiejś dziedzinie stosunków międzynarodowych(np. cło) lub w sprawach wewnętrznych państw członkowskich (np. prawa człowieka, pracownika) a to oznacza wejście w zakres wyłącznej kompetencji państw do regulowania spraw na ich obszarze a więc ograniczenie ich suwerenności; b) funkcja kontrolna: polega na kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie danej OMP przyjętych w jej ramach norm postępowania oraz nakładaniu sankcji w przypadku ich naruszania. c) funkcja operacyjna: polega na świadczeniu usług przez daną OMP na rzecz jej państw członkowskich. Część jest nieodpłatna np. pomoc żywnościowa lub odpłatna (kredyt MFW) ale poniżej cen rynkowych 9. Które trzy między państwowe organizacje gospodarcze uważa się za najważniejsze i jakie cele stawia sobie każda z nich? 1. Bank światowy (MBOR) cele: wspieranie długookresowego rozwoju gospodarczego i społecznego państw członkowskich, w tym także reform gospodarczych (strukturalnych i ustrojowych) 2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) cele: stabilizacja finansowa państw członkowskich i wspieranie handlu międzynarodowego przez stabilizowanie stosunków walutowych i ograniczeń dewizowych 3. światowa Organizacja Handlu (WTO) cele: liberalizacja międzynarodowego handlu towarowego i usługowego przez stopniowe znoszenie barier celnych i pozataryfowych. 10.Na czym polega działalność organizacji integracyjnych i jakiego rodzaju środkami polityki integracyjnej mogą się one posługiwać? Szczególnym typem OMP są organizacje integracyjne. W imieniu państw członkowskich i dla realizacji wspólnie wyznaczonych przez nie celów organizują one proces regionalnej integracji gospodarczej (niekiedy także politycznej), czyli „odpowiednie zmiany w strukturach gospodarczych poszczególnych krajów, w kierunku wy-tworzenia się jednolitego organizmu gospodarczego. Państwa należące do organizacji, której przyświeca taki cel tworzą ugrupowanie integracyjne. Taki sposób integracji regionalnej określany jest jako regionalizm. środki stosowane w procesie integracji są bardzo zróżnicowane. Minimalny zakres środków obejmuje likwidację taryf celnych i innych barier we wzajemnej wymianie handlowej i tak jest w strefach wolnego handlu, których przykładem jest NAFTA. W bardziej zaawansowanych formach integracji gospodarczej (takich jak unia celna, wspólny rynek, unia gospodarcza, unia walutowa) stosuje się znacznie szerszą gamę środków polityki integracyjnej, a m.in.: – ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (powstaje unia celna), – wprowadzenie swobody przepływu towarów, usług, ludzi i kapitału (wspólny rynek), – harmonizację różnych rodzajów polityki gospodarczej (unia gospodarcza), – wprowadzenie wspólnej waluty (tworzy się unia walutowa). Obecnie działa, mniej lub bardziej aktywnie, kilkadziesiąt regionalnych ugrupowań inte-gracyjnych. Do najbardziej znaczących w gospodarce światowej należą: UE, NAFTA, ASEAN, Mercosur, GCC. 11. Czym charakteryzuje się każdy z 3 poziomów internacjonalizacji przedsiębiorstwa? 1. umiędzynarodowienie sfery wymiany, następuje, gdy firma zaczyna eksportować swoje produkty i/lub importować surowce, półprodukty, maszyny itd. Do tego poziomu zaliczyć też można umowy licencyjne i franchising, bo przy takich formach firma ciągle ma charakter krajowy; 2. pełne wejście na rynek międzynarodowy, przedsiębiorstwo podejmuje produkcję za granicą, czy to w formie spółek joint venture, czy to drogą wykupu udziałów w firmach zagranicznych, czy też przez utworzenie za granicą własnych filii. dwie ostatnie formy oznaczają, iż przedsiębiorstwo staje się korporacją transnarodową; 3. globalizacja przedsiębiorstwa, dokonuje się przestawienie przedsiębiorstwa – lub raczej powiązanej grupy firm – na działanie w skali globalnej: tworzona jest globalna strategia, tworzone i promowane globalne marki, tworzy się filie na tych rynkach światowych, gdzie dana firma nie była jeszcze aktywna itd. 12. Jakie rodzaje powiązań występują w ramach korporacji transnarodowych? – powiązania kapitałowe – mają podstawowe znaczenie dla powstania i istnienia KTN; obejmują przepływ kapitału ze spółki macierzystej do filii w okresie jej tworzenia i późniejsze zasilanie kapitałowe przez pożyczki wewnątrzkorporacyjne oraz transfer zysków z filii do spółki-matki w okresie późniejszym (na schemacie nie ujęto reinwestowania zysków, tj. pozostawienia w filii wypracowanych w niej zysków, w celu sfinansowania jej rozwoju); – powiązania personalne: polegają na tym, że spółka-matka mianuje członków rady nadzorczej filii, a tym samym ma wpływ na obsadę stanowisk w jej zarządzie; – powiązania informacyjne: polegają m.in. na przekazywaniu decyzji (czyli informacji decyzyjnych) ze spółki macierzystej do filii, np. o strategii całej KTN, oraz płynących w przeciwną stronę informacji sprawozdawczych o działalności filii; – powiązania technologiczne: polegają na przekazywaniu technologii i know how ze spółki-matki do filii; – powiązania kooperacyjne i handlowe: są to zasadniczo jedyne powiązania łączące bez-pośrednio filie wchodzące w skład KTN; polegają na dostawach surowców, półproduktów, wyrobów gotowych lub usług między spółkami należącymi do KTN, w odniesieniu do których stosuje się ceny transferowe. 13. Jakie są motywy zagranicznej ekspansji korporacji transnarodowych? Generalnym motywem ekspansji zagranicznej KTN jest zwiększenie zysków w dłuższym okresie (tzn. kilku- lub kilkunastoletnim) i/lub zwiększenie udziału w rynku wytwarzanych przez daną KTN towarów lub usług. Ten zasadniczy motyw przejawia się przez różne motywy szczegółowe: a) Motywy ekspansji zagranicznej KTN dotyczące obniżki kosztów: – tania siła robocza (czyli niskie koszty płacowe i pozapłacowe, np. składki ubezpieczenia społecznego płacone przez pracodawcę), ale odpowiednio wydajna; ten motyw dotyczy produk-tów pracochłonnych: kiedyś obuwia czy tekstyliów, a dziś np. wyrobów elektronicznych; – tanie surowce i półprodukty – jeśli firmy je wytwarzające znajdą się w ramach KTN; ten motyw w szczególności dotyczy produktów surowcochłonnych; – niskie koszty transportu i pośrednictwa handlowego – jeśli KTN ulokuje się ze swoją filią na dużym rynku zbytu; – małe (mniejsze niż w innych krajach) wymagania dotyczące ochrony środowiska – ale współcześnie coraz więcej firm, także KTN, zwraca uwagę na swój wizerunek ekologiczny; – niskie podatki i ewentualnie ulgi podatkowe, choć jeśli są wysokie, sposobem ich obejścia jest zastosowanie cen transferowych; b) motywy ekspansji zagranicznej KTN dotyczące zwiększenia przychodów – chęć poszerzenia rynków zbytu – jeśli w kraju macierzystym rynek jest nasycony lub popyt na produkty firmy zmniejsza się; – ochrona celna (taryfowa) i pozataryfowa rynku – im większy rynek, np. ugrupowania integracyjnego, tym większe korzyści z tego tytułu; ten motyw oraz motyw taniej i wydajnej siły roboczej leżą u podstaw inwestycji firm samochodowych z Japonii i Korei Pd. w Europie Wsch.; c) inne motywy ekspansji zagranicznej KTN: – rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej – strata na jednym rynku może być kompen-sowana zyskiem na innym rynku; – naśladownictwo innych firm – dążenie do tego, aby w wyścigu konkurencyjnym nie po-zostać w tyle, jeśli konkurenci podejmują lub rozszerzają działalność zagraniczną. 14. W jaki sposób korporacje transnarodowe mogą przy pomocy cen transferować zyski za granicę? Podstawowym warunkiem utworzenia filii KTN w danym kraju jest zagwarantowana prawnie możliwość transferu za granicę osiągniętego przez nią zysku, nawet jeśli na mocy decyzji kierownictwa korporacji miałby on być reinwestowany, tzn. przeznaczony na dokapitalizowanie filii. Generalnie, filia powinna zapłacić w danym kraju stosowny podatek od zysku (w rodzaju podatku CIT), ale rządy poszczególnych państw, chcąc zwiększyć napływ kapitału zagranicznego, często wprowadzają zachęty finansowe (np. ulgi podatkowe) dla inwestorów zagranicznych. Jednakże nawet gdy takich zachęt się nie stosuje, KTN może nie zapłacić po-datku, wykorzystując ceny transferowe,24 tzn. ceny tak skalkulowane, że pozwalają na transfer nieopodatkowanego zysku za granicę. Mechanizm ich działania przedstawia 15. Jakie są przyczyny międzygałęziowego handlu zagranicznego? Handel międzygałęziowy, tzn. wymiana między dwoma krajami produktów z różnych branż, np. samochodów za kawę lub telewizorów za wyroby tekstylne. Przyczyny: • naturalna niemożność wytwarzania pewnych towarów w danym kraju z powodów klimatycznych lub geologicznych, zmusza do ich importowania; np. Polska musi importować ryż, bo nasz klimat nie sprzyja jego uprawie, i ropę naftową, bo nasze złoża są małe; • absolutne (bezwzględne) przewagi w kosztach produkcji: w kraju A wytwarza się taniej dobro x, a w kraju B – dobro y, może więc między tymi krajami dojść do wymiany dóbr x na y i ukształtować się trwała specjalizacja każdego z nich w produkcji dobra, które produkuje po niższych kosztach • komparatywne (względne) przewagi w kosztach produkcji: w kraju A wytwarza się taniej niż w kraju B i dobro x, i dobro y, ale względnie taniej – dobro x, może więc między tymi krajami dojść do wymiany dóbr x na y i ukształtować się trwała specjalizacja każdego z nich w produkcji tego dobra, które wytwarza po komparatywnie, tzn. relatywnie, niższych kosztach • różnice w wyposażeniu w zasoby czynników produkcji: w kraju A zasoby pracy są więk-sze niż w kraju B, a więc praca jest tańsza, a w przypadku kapitału jest odwrotnie, dlatego kraj A specjalizuje się w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych, a kraj B – kapitałochłonnych 16.Jakie są przyczyny wewnątrzgałęziowego handlu zagranicznego? Handel wewnątrzgałęziowy, tj. wymiana dóbr i usług z tej samej branży. Przyczyny: • różnice w zakresie postępu technicznego: produkt będący innowacją wytwarza się w kraju, gdzie jej dokonano, i stamtąd eksportuje; ale potem, wobec utraty ochrony patentowej i naśladownictwa ze strony konkurencji jego produkcja jest przenoszona do krajów o niższych kosztach, skąd się go importuje; inaczej to ujmując: kraje o wysokim poziomie technologii eksportują nowe produkty, a importują produkty – jak się je określa – standardowe, natomiast pozostałe kraje odwrotnie – eksportują produkty standardowe, a importują nowości; • rosnące korzyści skali:, gdy sprzedaż danego produktu rośnie szybciej niż koszty, producentom opłaca się specjalizacja w produkcji niektórych jego odmian (np. modeli samochodów) i ich eksport, natomiast inne odmiany są importowane; • skłonność nabywców do różnorodności: wraz ze wzrostem dochodów różnicują się potrzeby konsumentów w odniesieniu i do jakości produktów, i do ich cech poza jakościowych (takich jak np. kolor, marka); w takiej sytuacji – ze względu na rosnące korzyści skali – bardziej opłaca się wytwarzać część asortymentu niż wszystkie odmiany, co napędza import; • fragmentaryzacja produkcji: postęp techniczny w zakresie transportu i telekomunikacji powoduje, że opłacalne staje się przeniesienie części operacji procesu produkcyjnego, w tym tych, które dotyczą jego obsługi (np. informatycznej) do krajów, gdzie czynniki produkcji są najtańsze lub najbardziej produktywne; w ten sposób dążenie do optymalnej lokalizacji poszczególnych faz produkcji zwiększa handel półproduktami (np. częściami do aut), a także jest przyczyną offshore outsourcingu, tzn. przenoszenia za granicę działów usługowych korporacji. 17. Które państwa są największymi eksporterami i importerami towarów i jakie zmiany dokonały się w tym zakresie w ostatnich latach? Większa część współczesnego handlu towarowego ma charakter regionalny, nie zaś globalny. Państwa, które są największymi eksporterami i importerami to głównie państwa zaliczane do Triady. (USA, UE, Japonia). Ale stopniowo następują zmiany: rośnie rola krajów Azji, a zwłaszcza Chin i co ważne – rośnie handel wewnątrz tego regionu. • Pierwsze trzy miejsca wyraźnie zajmują: Chiny, USA i Niemcy. Eksport: w 2008 r przodowały Niemcy, lecz w 2009 r. największym eksporterem towarów stały się Chiny (oba te kraje są eksporterami netto). Import: Stany Zjednoczone od początku lat 50 wyraźnie przodują w imporcie, i mają duży deficyt handlowy (import jest o wiele większy od eksportu), ale przez cały okres powojenny do 2002 r. były też największym eksporterem. • Po II wojnie największym importerem i 2. eksporterem była Wielka Brytania, lecz w następnych latach postępował trwający od początku XX w. schyłek jej potęgi handlowej: jej udział w światowym handlu towarowym malał. Taki spadek udziału w handlu odczuły też inne duże kraje Triady, np. Francja i Kanada. • Japonia w latach 70. stała się trzecią potęgą w handlu towarowym. Ale potem kryzys finansowy z początku lat 90., spowodował spadek udziału Japonii w światowym handlu. Obecnie zajmują 4 miejsce w handlu towarowym. • Jedyne oprócz Chin kraje spoza Triady w czołówce to wschodnioazjatyckie tygrysy Korea Pd., Rosja i Hongkong. • Liczącymi się eksporterami i importerami są też wielkie państwa z grupy gospodarek wschodzących: Meksyk i Indie, a wysokie pozycje w eksporcie zajmują czołowi eksporterzy ropy i gazu: oprócz Rosji także Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie 18. Jakie są charakterystyczne cechy obecnej struktury regionalnej handlu towarowego? • ponad połowa światowego eksportu i importu przypada na państwa zaliczane do Triady: wg danych za 2011 r. ok. 49% eksportu pochodziło z krajów Unii Europejskiej, Ameryki Pn. i Japonii, a trafiało do nich 54% importu; zauważyć daje się przy tym spadek ich łącznego udziału w globalnym handlu, zwłaszcza w eksporcie – np. w 1993 r. wynosił on 64% w eksporcie i 62% w imporcie, a porównanie danych dla dwóch ww. lat wskazuje, że Triada, (jako całość) wyraźnie staje się importerem netto, tzn. jej import przeważa nad eksportem, przede wszystkim z powodu ogromnego deficytu handlowego USA; • ponad połowę światowej wymiany towarowej stanowi handel intraregionalny (wewnątrzregionalny), a trzy największe strumienie tej wymiany stanowią: handel w ramach Europy (ok. 2/3 jej eksportu i importu), w ramach Azji (wraz z Oceanią) i w ramach Ameryki Pn. • ile w przypadku Ameryki Pn., Europy i Azji największą część ich eksportu stanowi handel intraregionalny, to każdy z pozostałych regionów eksportuje głównie do najbliższego geograficznie regionu Triady: Ameryka Pd. i środ. – do Ameryki Pn., kraje Wspólnoty Niepodległych Państw i afrykańskie – do Europy, a Bliski Wschód – do Azji; handel wewnątrzregionalny ma dla nich mniejszą wagę, np. na Bliskim Wschodzie i w Afryce stanowi tylko 9-13%, a w Ameryce Pd. i środ. – 26% eksportu tych regionów. 19. Na jakich podstawach opierał się powojenny awans w gospodarce światowej krajów azjatyckich (gł. Japonii i Chin)? • JAPONIA. tworząc swój potencjał, przeszła od roli imitatora zagranicznych technologii, do roli innowatora, od sytuacji importera netto – do eksportera netto; w latach 70. stała się drugą potęgą gospodarczą świata i trzecią potęgą w handlu towarowym. Ale potem kryzys finansowy z początku lat 90., wywołał długoletnią stagnację gospodarczą i od tego czasu udział Japonii w światowym powoli spada. • WSCHODNIOAZJATYCKIE TYGRYSY. Dwadzieścia lat po Japonii, i wzorując się na jej doświadczeniach, rozpoczęły proces modernizacji swoich gospodarek. Też zaczynały od produkcji naśladującej zagraniczne wzory, też były wpierw importerem netto, by dopiero w latach 90. uzyskać nadwyżkę eksportu nad importem. Właśnie na ten okres przypada szczytowy okres wzrostu ich znaczenia w handlu światowym: kryzys azjatycki mocno dotknął ich gospodarki, a potem ekspansja Chin zatrzymały ten wzrost. Jednakże inaczej niż w przypadku Japonii, udział tej grupy krajów, zwłaszcza w eksporcie, nie maleje. • CHINY. Wobec kompletnej niewydolności gospodarki państwowej, przywódcy partii postanowili w latach 80. podjąć umiarkowane reformy w kierunku rozwoju sektora prywatnego i przyciągnięcia inwestycji zagranicznych. Reformy stopniowo poszerzano, aż powstała hybryda ustrojowa: Chiny to kraj komunistyczny, ale o gospodarce w dużym zakresie działającej według reguł rynkowych. Inwestorzy zagraniczni i część sektora prywatnego uruchomili produkcję nastawioną nie na rynek chiński – mimo jego potencjalnie wielkich rozmiarów, lecz głównie na eksport i to jest podobne do dwu poprzednich przypadków. W ten sposób w latach 90. Chiny, „fabryka świata”, jak się je określa, z impetem weszły na rynek globalny, a ich awans wśród największych eksporterów był błyskawiczny: jeszcze w 1998 r. były na 9. pozycji, od 2009 r. są już liderem. 20. Co to są giełdy towarowe i jakiego rodzaju towary są na nich sprzedawane? Giełdy towarowe to jeden z rodzajów giełd organizowany w określonym miejscu i czasie spotkania, na których przedmiotem handlu są ściśle określone towary, dla których ustalane są ceny ogłaszane w codziennych notowaniach, zwanych kursami. Są głównym źródłem informacji rynkowej o cenach i warunkach wymiany na dany towar. Na giełdzie towarowej dochodzi do konfrontacji podaży i popytu oraz kupna i sprzedaży towarów masowych. (mają dużą wielkość popytu i podaży) – surowce mineralne i produkty rolne, np. • zboża: pszenica, kukurydza, jęczmień, owies, żyto, ryż, • inne towary roślinne: cukier, kawa, kakao, soja (ziarno, śruta, olej), nasiona i oleje lniane i rzepakowe, bawełna, kauczuk, ziemniaki, drewno, • towary pochodzenia zwierzęcego: bydło żywe i prosięta, bydło tuczone, tusze wołowe i wieprzowe, brojlery, jaja, wełna, • metale: miedź, złoto, aluminium, cyna, cynk, ołów, nikiel, srebro, • surowce i produkty chemiczne: ropa naftowa, benzyna, olej napędowy i opałowy, propan. 21. Jaką pozycję zajmują Stany Zjednoczone w światowym handlu towarowym i handlu usługami? HANDEL TOWAROWY. od początku lat 50 wyraźnie przodują w imporcie, i mają duży deficyt handlowy (import jest o wiele większy od eksportu), ale przez cały okres powojenny do 2002 r. były też największym eksporterem. HANDEL USłUGAMI. USA jest liderem w eksporcie i imporcie, od ponadto wielu lat mają nadwyżkę w zakresie usług: eksportują dużo usług biznesowych i audiowizualnych (filmy z Hollywood, muzyka pop itd.), pobierają opłaty z tytułu praw autorskich, franchisingowych (np. McDonald’s) itd. 22. Dlaczego wielkość eksportu usług rynkowych jest kilkakrotnie mniejsza niż eksportu towarowego? Podstawową przyczyną jest to, że duża część usług należy do kategorii określanej jako non-tradable goods: są to dobra i usługi, których sprzedaż ma zasięg lokalny lub co najwyżej krajowy, a nie międzynarodowy, ani tym bardziej globalny. W przypadku usług wiąże się to z ich cechą: ich produkcja (świadczenie) i konsumpcja następują jednocześnie, czy to jest naprawa auta, posiłek w restauracji czy ochrona budynku. Różni je to od towarów, w których przypadku łatwo można dokonać rozdziału produkcji od konsumpcji. Dlatego duża część towarów należy do przeciwnej kategorii tradable goods – dóbr i usług nadających się do sprzedaży za granicą. Stąd wprawdzie w produkcji światowej dominują usługi, ale w handlu przeważają towary. Do innych przyczyn relatywnie małej wartości handlu usługami należą: późna liberalizacja ich wymiany oraz to, że dane o tym handlu są niekompletne, bo np. trudno się mierzy usługi na rzecz konsumentów z zagranicy w danym kraju a usługi świadczone elektronicznie, zwłaszcza wewnątrz KTN, w dużym – i nie wiadomo, jak dużym – stopniu nie są ujęte w statystykach.