Nie bez powodu uważany jest za jednego z najbardziej ludzkich i sympatycznych wykładowców na uep. Kolokwia są trudniejsze niż egzamin, potrafi na nich zarzucić niestandardowe pytania, trzeba trzeźwo myśleć ;p
Podstawy finansów publicznych
mgr Marek Mastalerz
Zadanie 1
Zależność między poziomem dochodu a użytecznością
dobra publicznego i dobra
Zależność pomiędzy poziomem dochodu, a dobrem publicznym należy rozpatrywać m.in.
w oparciu na budżet i politykę wewnętrzną danego państwa. Budżet państwa to podstawowy plan finansowy przedstawiający dochody i wydatki państwa, uchwalany na okres roku budżetowego. Katalog źródeł dochodów budżetu państwa, został wyszczególniony (nie jest zamknięty) w art. 111 ustawy finansach publicznych. Do dochodu budżetu państwa możemy zaliczyć m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek budżetowych oraz dochody zagraniczne, spadki, darowizny, dochody z najmu i dzierżawy.
Państwo gromadzi fundusze publiczne, aby realizować i finansować potrzeby społeczeństwa - dobra publiczne. W zależności od finansów państwa zależy ilość i rozmiar dóbr dostępnych dla społeczeństwa.
Pojęcie słowa „potrzeba” możemy zdefiniować jako pożądanie wartości użytkowych wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości.
Możemy wyróżnić potrzeby indywidualne i zbiorowe (wg sposobu zaspokojenia danej potrzeby).
Potrzeby zbiorowe są dobrem o charakterze publicznym. Charakteryzują się brakiem możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie ich niekonkurencyjnością w konsumpcji. Dostawca dóbr nie może legalnie zapobiec używaniu ich przez innych oraz konsumpcja tych dóbr przez jedną osobę, nie pozbawia innych do ich konsumpcji.
Wyróżniamy także dobra społeczne. To część dóbr publicznych, które służą zaspokojeniu potrzeb indywidualnych ze względów: społecznych, politycznych, cywilizacyjnych czy kulturowych. Powyższe potrzeby mogą być zaspokojone na rynku, lecz władza publiczna sprawuje te dobra z różnych względów (np. dlatego, że kogoś może nie stać np. opieka zdrowotna, edukacja, kultura). Władza może realizować te dobra na różnym poziomie (np. szkolnictwo – na względnie wysokim, mieszkania na dość niskim).
Można wymienić następujące cechy dóbr publicznych (Samuelson, Nordhaus 1989, s. 45):
– podlegają zasadzie niewykluczalności, czyli niemożności wykluczenia jednostki od szans korzystania z nich
– są dobrami, które potencjalnie służą wszystkim (ogólnodostępne)
– podlegają zasadzie korzystania niezależnie od partycypacji w kosztach.
Dobra publiczne władza musi zabezpieczać (np. obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwowa, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych itp.), natomiast dobra społeczne powinna zabezpieczyć.
Zakres i rodzaje potrzeb finansowanych z funduszy publicznych podlegają istotnym zmianom i mają ogromny wpływ na finanse publiczne. Są zależne od polityki władzy w danym czasie. Mogą zmieniać się w zależności od tego, w jaki sposób będą alokowane dobra (usługi).Mogą być rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego lub ze względów społecznych z wyłączeniem mechanizmu rynkowego.
Dobra, które zabezpiecza państwo są narzucone i wiążą się z ograniczeniem/naruszeniem wolności jednostki.
Władze publiczne nie mają możliwości tworzenia dochodów na sfinansowanie procesów gospodarczych związanych z zaspoka¬janiem potrzeb zbiorowych. Wobec tego zmuszone są sięgać do dochodów innych pod¬miotów: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.
W podziale dóbr występują sprzeczności interesów pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Przykładem może być bezdzietne małżeństwo płacące podatki, z których finansowana jest oświata publiczna, 500 +, zasiłki rodzinne. Sprzeczność między jednostką a społeczeństwem jest tym większa, im większy jest zakres konsumpcji dóbr publicznych.
Ważne jest określenie, kto i za co ma płacić, gdyż od tego zależy m.in. wysokość nakładanych ciężarów podatkowych. Może to doprowadzić do osłabienia motywacji do pracy i przedsiębiorczości (system podatkowy przejmuje coraz więcej dochodów potrzebnych na finansowanie konsumpcji zbiorowej), ogranicza możliwości wyboru celu przeznacze¬nia dochodów.
Każdy obywa¬tel ma dostęp do dobra publicznego niezależnie od tego, jakim dochodem dysponuje. Stopień użytkowania dobra publicznego przez obywateli może być i jest różny. Dla osób o wysokich dochodach użyteczność dóbr jest niska, gdyż skorzystają oni z prywatnych usług (wyższy standard).
Ze względu również na stosowaną przez państwo progresję podatkową dla osób o wysokich dochodach ciężar jest większy niż w przypadku osób o niskich dochodach.
Wraz ze spadkiem poziomu dochodów indywidualnych wzrasta użyteczność dobra społecznego, a dla obywatela o niskich dochodach jedyną szansą dostępu do pewnych dóbr (ochrona zdrowia, eduka¬cja, kultura) jest ich bezpłatność.
Wielkość świadczeń dóbr publicznych zależy od poziomu ich finansowania.
Warto, aby przy ich podziale uwzględniać potrzeby społeczeństwa, gdyż niesie to konsekwencje dla różnych grup społecznych oraz gospodarki. Dobra publiczne wzbudzają kontrowersje wśród wielu ekonomis¬tów i polityków, gdyż „rozdawnictwo” może prowadzić
do marnotrawstwa i nadużyć.
Zadanie 2
Temat: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ( FUS ) jako publiczny fundusz celowy.
Cele (zadania), przychody, wydatki, transfery z budżetu.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych powstał 1 stycznia 1999 r., na mocy ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych (sus) w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Ze względu na pełnione funkcje jest jednym z najważniejszych państwowych funduszy celowych, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych - państwowa jednostka organizacyjna z siedzibą w Warszawie.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest funduszem, w którym gromadzone są wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne.
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składa się z 4 poniższych funduszy:
-funduszu emerytalnego (finansowane są wypłaty emerytur)
-funduszu rentowego (z którego pochodzą renty dla osób niezdolnych do pracy czy renty rodzinne)
-funduszu chorobowego (wypłacane są świadczenia w przypadku choroby i macierzyństwa)
-funduszu wypadkowego (środki przeznaczone są na świadczenia w razie wypadków przy pracy).
Przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Zgodnie z art. 52. 1. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pochodzą:
- ze składek na ubezpieczenia społeczne, niepodlegających przekazaniu na rzecz otwartych funduszy emerytalnych
- ze środków rekompensujących kwoty składek przekazanych na rzecz otwartych funduszy emerytalnych
- z wpłat, o których mowa w art. 111c ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji
i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
- z wpłat z budżetu państwa oraz z innych instytucji, przekazanych na świadczenia, których wypłatę zlecono Zakładowi, z wyjątkiem świadczeń finansowanych z odrębnych rozdziałów budżetowych oraz wpłat z instytucji zagranicznych
- z oprocentowania rachunku bankowego FUS
- z lokat dokonywanych w jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, o których mowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz. U. z 2020 r. poz. 95)
- z wpłat, o których mowa w art. 83 ust. 1 pkt 1 oraz art. 105 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia
4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych
- z odsetek od nieterminowo regulowanych zobowiązań wobec FUS
- ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, wraz z odsetkami
- z dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 24 ust. 1a, i z opłaty prolongacyjnej
- z dotacji z budżetu państwa
- ze środków FRD, o których mowa w art. 59
- z innych tytułów
Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Zgodnie z art.54. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ze środków zgromadzonych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych finansowane są:
- wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego
- wydatki na prewencję rentową
- spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, zaciąganych w celu wypłaty świadczeń z FUS
- odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń
- należności dla płatników składek, o których mowa w art. 3 ust. 2
- wydatki związane z realizacją zadań, o których mowa w art. 52 ust. 1 pkt 3
- odpis stanowiący przychód Zakładu, o którym mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1
- wydatki na pokrycie niedoboru środków niezbędnych do zapewnienia wypłat emerytur kapitałowych
- emerytury kapitałowe, środki gwarantowane oraz jednorazowe wypłaty, ustalane ze składek zewidencjonowanych na subkoncie.
Transfery z budżetu państwa
Ze względu na konstytucyjne i ustawowe gwarancje wypłacania świadczeń emerytalnych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest dofinansowywany z budżetu państwa.
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w granicach określonych w ustawie budżetowej) może otrzymywać z budżetu państwa nieoprocentowane pożyczki i dotacje.
Mogą one być przeznaczone wyłącznie na uzupełnienie środków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo, jeżeli przychody przekazywane na rachunek bankowy Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz środki zgromadzone na funduszu rezerwowym nie zapewniają pełnej i terminowej wypłaty świadczeń finansowanych z przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Za zgodą ministra właściwego do spraw finansów publicznych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych może także zaciągać kredyty.
Zadanie 3
Temat: Istota i czynniki równowagi budżetowej (deficyt budżetowy, dług publiczny)
Równowaga budżetowa występuje wówczas, kiedy wydatki znajdują pokrycie
w dochodach budżetu państwa. Określana jest mianem „złotej” zasady budżetowej
i świadczy o racjonalnej polityce finansowej i równowadze gospodarczej. Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie występuje wyjątkowo. Współcześnie zasada ta nie jest przestrzegana i dopuszcza planowanie budżetu, w którym wydatki przewyższają dochody.
Deficyt budżetowy - niepokryta dochodami część wydatków, tzn. ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa.
Pojęcie deficytu - Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
– deficyt sektora finansów publicznych
art. 7
„Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych”
– deficyt budżetu państwa
art. 113
„Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2.”
– deficyt budżetowy JST
art. 217
„Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego albo deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego”.
– deficyt budżetu środków europejskich
art. 118
„Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu środków europejskich stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu środków europejskich albo deficyt budżetu środków europejskich”.
Deficyt jest złem koniecznym, więc niezbędne jest jego ograniczanie, które znajduje swoje odzwierciedlenie w przepisach prawnych oraz Konstytucji.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Art. 220
Przedmiotowy art. dotyczy zakazu:
- ustalania przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej poprzez zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów
- pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
Art. 216 ust. 5
Określa maksymalną wielkość relacji długu publicznego do PKB
„Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa”.
Regulacje prawne dotyczące progu ostrożnościowego (czyli ustalonej, granicznej wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto) zostały także zawarte w art. 86 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Również art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, iż Państwa Członkowskie zobowiązane są unikać nadmiernego deficytu budżetowego, a Komisja nadzoruje sytuację budżetową
i wysokość długu publicznego w Państwach Członkowskich. Także stabilizująca reguła wydatkowa została wprowadzona do ustawy o finansach publicznych w 2013 roku. Stanowiła realizację wymogów UE dotyczących polityki fiskalnej, określoną w Dyrektywie 2011/85/UE. Zgodnie z tą dyrektywą kraje członkowskie powinny wprowadzić reguły fiskalne, których przestrzeganie pozwoli uniknąć nadmiernego deficytu lub długu publicznego.
Z punktu widzenia obywatela regulacje dotyczące długu i deficytu publicznego ujęte
w konstytucji i aktach normatywnych są bardzo ważne i istotne. Dają bowiem sygnał społeczeństwu w jakim stanie znajdują się finanse państwa i pozwalają ocenić bieżącą politykę finansową rządu.
Rodzaje deficytu budżetowego:
- deficyt rzeczywisty: faktyczna różnica między dochodami i wydatkami budżetu
- deficyt strukturalny: hipotetyczny deficyt, który wystąpiłby w warunkach dobrej
koniunktury, tzn. gdyby gospodarka funkcjonowała przy pełnym
wykorzystaniu zdolności wytwórczych
- deficyt cykliczny: przyrost deficytu wynikający z działania czynników
koniunkturalnych; jego wielkość ustala się jako różnicę między
deficytem rzeczywistym a deficytem strukturalnym.
Przyczyny powstania deficytów:
Deficyt budżetowy może być założony w ustawie budżetowej, powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów, bądź pod wpływem różnych czynników niezależnych.
Na powstanie deficytu wpływają ogólne czynniki: polityczne (model państwa: opiekuńcze, socjalne, nocny stróż), socjologiczne (zaangażowanie państwa), historyczne (uwarunkowania zewnętrzne: koszty wojen, zadłużenie publiczne), ekonomiczne (wizja przeszłości).
Powstaniu deficytu budżetowego sprzyjają także:
- podatki:
• zaplanowana wielkość nie zapewnia pokrycia wydatków
• podniesienie podatków od dochodów osobistych (osłabia motywację do pracy, prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności - co ogranicza rozmiary potencjalnego popytu)
• wadliwy mechanizm ściągania podatków
- zbyt wysokie wydatki
- metody gromadzenia i rozdysponowywania dochodów budżetowych oraz planowanych wydatków budżetowych
Skutki deficytu budżetowego:
• ograniczenie możliwości produkcyjnej
• redystrybucja dochodów od ludzi biednych do bogatych (właścicielami obligacji są osoby posiadające kapitał, a odsetki od obligacji płaci każdy)
• redystrybucja dochodów między pokoleniami
• pojawienie się presji inflacyjnej
• wzrost podatków (rosnące koszty obsługi długu)
• brak udzielania kredytów przez banki
Sposoby finansowania deficytu budżetowego
W przypadku uchwalenia budżetu z deficytem należy wskazać w ustawie budżetowej jego pokrycie.
Sposób finansowania deficytu określa Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych:
- art. 113
„Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:
1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
3) pożyczek;
4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;
6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;
7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;
8) innych operacji finansowych”.
- art. 83
„Minister Finansów może dokonywać lokat w złotych i walutach obcych oraz przeprowadzać inne operacje finansowe w Narodowym Banku Polskim lub innym banku”.
- art. 76 w zw. z art. 6
„Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:
1) deficytu:
a) budżetu państwa,
b) budżetu środków europejskich;
2) rozchodów budżetu państwa”.
Konsekwencją powstania deficytu budżetowego jest występowanie długu publicznego.
Nie można stwierdzić, jaki poziom długu publicznego jest bezpieczny. Jego wartość zależy
od koniunktury gospodarczej i nastrojów na rynkach finansowych. Dług publiczny może działać prorozwojowo, ale po przekroczeniu określonego pułapu może ograniczać lub stanowić poważną przeszkodę dla dalszego stabilnego i zrównoważonego rozwoju kraju.
Dług publiczny – to ogół zobowiązań Skarbu Państwa jako dłużnika (kredytobiorcy, emitenta SPW) do zwrotu należności pieniężnych wraz z odsetkami na rzecz wierzycieli (np. banki, przedsiębiorcy, obywatele), którzy czasowo powierzyli swoje pieniądze państwu.
„Państwowy dług publiczny (PDP) - jest wskaźnikiem zadłużenia sektora finansów publicznych określającym wysokość zobowiązań zaciągniętych przez poszczególne jednostki sektora na rynku finansowym (w tym bankowym). Wskaźnik ten uwzględnia zatem proces konsolidacji, czyli wyeliminowanie wzajemnych zobowiązań w ramach sektora (np. nie uwzględnia się wartości pożyczek udzielonych z budżetu państwa dla samorządów terytorialnych, pożyczek dla FUS, czy skarbowych papierów wartościowych znajdujących się w portfelach jednostek sektora finansów publicznych).”
* Leksykon budżetowy, Państwowy dług publiczny (dług sektora finansów publicznych).
Wyższy dług publiczny, zwiększa możliwość wystąpienia kryzysu finansów publicznych oraz hamuje wzrost gospodarczy. Skutkiem wystąpienia kryzysu jest m.in.: bezrobocie, spadek PKB czy niższe płace. Zły stan finansów publicznych powoduje, iż oszczędności gospodarstw domowych zamiast finansować rozwój przedsiębiorstw, finansuje rosnący dług publiczny. Doprowadza to do tego, że przekazujemy mniejszy zasób kapitału przyszłym pokoleniom.
Deficyt występujący w danym roku powoduje wzrost długu publicznego. Sprawia,
że zobowiązania państwa ulegają zwiększeniu. W momencie, gdy w tym samym okresie czasowym państwo się zadłuża i stosuje deficyt budżetowy, musi spłacać zaciągnięte wcześniej zobowiązania, deficyty. Te wydatki ujęte są w budżecie państwa i nazywają się kosztami obsługi długu publicznego.
Przyczyną wzrostu długu publicznego w Polsce były występujące w poprzednich latach deficyty budżetowe. W celu ich pokrycia, skarb państwa i jednostki samorządowe zaciągają pożyczki bankowe, niebankowe oraz kredyty. Innymi przyczynami powstania państwowego długu publicznego są: klęski żywiołowe, kryzys ekonomiczny lub jak współcześnie zaistnienie stanu pandemii.
Podstawy prawne dotyczące państwowego długu publicznego
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – rozdział X
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
• Akty wykonawcze do ustawy o finansach publicznych (rozporządzenia) regulujące szczegółowo niektóre kwestie, w tym: podział tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego oraz zasady obliczania wartości nominalnej długu.
Art. 72 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, określa tytuły dłużne, które są źródłem powstania zobowiązania dla sektora finansów publicznych.
„Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem”.
Rodzaje długu publicznego
konwencjonalny – niekonwencjonalny
rzeczywisty – potencjalny
jawny– ukryty
skonsolidowany – nieskonsolidowany
krajowy – zagraniczny (wg inwestora, miejsca emisji)
krótkoterminowy – długoterminowy
nominalny – realny
brutto – netto
centralny – lokalny
Kierunki działań obniżania długu publicznego
(obniżenie stosunku długu publicznego do PKB):
•Polityka zwiększania dochodu narodowego: działania ukierunkowane na wzrost wartości PKB poprzez wykorzystanie narzędzi polityki fiskalnej stymulujących globalny popyt.
•Polityka zmierzająca do zbilansowania wydatków i wpływów w sektorze finansów publicznych: działania związane z wydatkami i przychodami sektora finansów publicznych zmierzające do uzyskania nadwyżki budżetowej lub ograniczenia deficytu budżetowego w instytucjach sektora ( należy obniżyć pierwotne wydatki lub zwiększyć dochody).
-Polityka dotycząca wydatków: ograniczanie wydatków (długoterminowo korzystna dla gospodarki gdyż zmniejsza stosunek zadłużenia do PKB). Trudna do przeprowadzenia
ze względów politycznych (uderza w interesy grup społecznych, może doprowadzić do spadku wzrostu gospodarczego i dobrobytu, jeżeli nie uda się utrzymać tego samego poziomu inwestycji).
-Polityka dotycząca dochodów: zwiększanie dochodów (zwiększenie podatków lub wprowadzenie odpłatności za usługi publiczne, reorganizacja aparatu podatkowego -ograniczenie uchylania się od podatków, zwiększenie ściągalności podatków)
•Polityka stopy procentowej: obniżenie realnej stopy procentowej płaconej od długu publicznego
Limity zaciągania deficytu/długu publicznego
- wg. Prawa UE deficyt nie może przekraczać 3% PKB
- dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB (tylko ten wymóg został implementowany
do polskiego porządku prawnego - art. 216 ust. 5 Konstytucji). Przekroczenie wskazanej granicy jest równoznaczne ze złamaniem przepisów konstytucji RP, może skutkować odpowiedzialnością przed Trybunałem Stanu.
W 2011 roku decyzją Komisji Europejskiej państwa członkowskie zostały zobowiązane
do raportowania wysokości długu i deficytu publicznego według ujednoliconej metody obliczania, co miało na celu ograniczenie wpływu rozmaitych zabiegów fiskalnych stosowanych w celu jego ukrycia.
Dług Skarbu Państwa 2020 – najnowsze dane
styczeń 2020 (dane oficjalne MF): 987 604 700 000 zł
luty 2020 (dane oficjalne MF): 997 397 300 000 zł
marzec 2020 (dane szacunkowe MF): 1 037 000 400 000 zł
*gov.pl/web/finanse/zadluzenie-skarbu-panstwa
W Warszawie znajduje się licznik długu publicznego który wskazuje, iż dług sektora publicznego przypadający na statystycznego Polaka wynosi ok. 28 tys. zł (stan na kwiecień 2020 roku).
Stan licznika na dzień 10.04.2020 wynosi ponad 1,067 mld PLN.
Na liczniku jest także widoczny ukryty dług publiczny w kwocie ponad 4,8 biliona PLN.
Przekroczenie „bezpiecznego” poziomu zadłużenia może prowadzić do ograniczenia wypłacalności państwa, kryzysu, recesji, a nawet do bankructwa. Wobec dzisiejszych problemów (związanych z pandemią COVID19), szczególnego znaczenia nabiera koncepcja stabilności finansowej, która ma na celu wyznaczenie i zapewnienie optymalnego poziomu zadłużenia pozwalającego ograniczyć jego negatywny wpływ na funkcjonowanie państwa i gospodarki. Dlatego niezbędne jest podjęcie przez Państwo działań, aby realizować wiarygodny program gospodarczy państwa.
Bibliografia:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Dr Barbara Woźniak Prezentacja: „Deficyt sektora finansów publicznych (SFP) Deficyt budżetowy”
Dr Kamilla Marchewka‐ Bartkowiak, Prezentacja: Dług publiczny - istota, rodzaje, ograniczenia
Leksykon budżetowy, Państwowy dług publiczny (dług sektora finansów publicznych).
gov.pl/web/finanse/zadluzenie-skarbu-panstwa
sejm.gov.pl/sejm7.nsf/BASLeksykon.xsp?id=241D2ACE4FB81B78C1257A610033853E&litera=S
Notatki
Temat 1
Istota i zakres finansów publicznych
1. Pojęcie finansów publicznych
Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
2. Kategoria potrzeb zbiorowych
„Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikającym z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości. Owe pożądanie przejawiało zarówno jednostki, jak też grupy społeczne i całe społeczeństwo”.
Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy publicznych jest wypadkową wielu czynników, a zwłaszcza:
• istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego
• realizowanej doktryny społecznej
• poziomu rozwoju ekonomicznego kraju
• poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa
3. Dobra prywatne, publiczne i społeczne
Kryteriami decydującymi czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny są:
- kryterium użyteczności (społeczne) – kryterium korzyści (prywatne np. samochód dla mnie, zbiorowy transport publiczny)
- kryterium odpłatności (ekonomiczne) - decyduje źródło odpłatności.
Dobra społeczne - to dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze polityce są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych.
Sytuacja taka dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich takich jak ochrona zdrowia i edukacja.
5. Funkcje finansów publicznych
Finanse publiczne są instrumentem i atrybutem państwa (władz publicznych).
Celem działalności państwa, czy szerzej władz publicznych, nie jest zysk. Fundamentalnym motywem aktywności państwa jest działanie na rzecz obywateli i społeczeństwa - to kryterium bardzo wyraźnie odróżnia gospodarkę publiczną od gospodarki prywatnej.
Finanse pełnią służebną rolę w stosunku do państwa, logiczne będzie rozpoczęcie analizy funkcji finansów publicznych od funkcji państwa we współczesnej gospodarce rynkowej w warunkach systemu demokratycznego.
3 funkcje państwa (wg. P.A. Samuelsona), których zadaniem jest zapewnienie:
1) efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,
2) sprawiedliwości, równości przy nadmiernej dysproporcji dochodów,
3) stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
-funkcję alokacyjną
-funkcję redystrybucyjną
-funkcję stabilizacyjną.
Funkcja alokacyjna (wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych obywatelom, społecznościom lokalnym, społeczeństwu jako całości).
Istota funkcji: finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej.
Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwoma rodzaju zadań stawianymi przed państwem:
-zadaniami publicznymi,
-zadaniami społecznymi.
Realizacja przez państwo ww. zadań jest konieczna, gdy nie mogą one być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.
W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę
z powodu specyficznych, naturalnych cech, potrzeb i dóbr publicznych - np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.
Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie, ze względu na ich cechy fizyczne, mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego.
Chodzi zwłaszcza o trzy rodzaje niesprawności (mechanizmu rynkowego):
1.Nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli) – ograniczenie dostępu do dóbr, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia)
2.Pełna swoboda wyboru obywatela (którą gwarantuje mechanizm rynkowy) - mogłaby wyrządzić szkodę i obywatelowi, i społeczeństwu.
Gdyby wszystkie dobra były alokowane przez rynek, nie byłoby gwarancji ,że dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. kupować usługi oświatowe czy usługi zdrowotne, gromadzić oszczędności na starość. Prawdopodobnie grupy społeczne o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W takich sytuacjach państwo i samorządy wymuszają pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatne lub za częściową odpłatnością dobra i usługi ważne dla normalnej egzystencji i rozwoju człowieka.
3.Dla przedsiębiorstw prywatnych, dominujących w gospodarce rynkowej, podstawowym kryterium działania jest zysk, tymczasem ich działalność wywołuje tzw. efekty uboczne (np. skażenie środowiska naturalnego, obciążanie sieci komunikacyjnej).
Państwo wprawdzie próbuje obciążać poszczególne przedsiębiorstwa kosztami tych ubocznych efektów, ale w procesie tym napotyka istotne trudności. Zmusza to państwo do alokacji pewnej części zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Funkcja redystrybucyjna
Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być też pożyczki.
Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ona w różnych przekrojach, tzn. między rożnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp.
Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej.
Dokonuje się – przez system transferów dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi).
Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że –przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, jednokierunkowy.
Tak dzieje się z podatkami definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników.
Z kolei władze publiczne dokonują – albo bezpośrednio, albo pośrednio – transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itp.
System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowany.
W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur, rent.
Są jednak również transfery związane z kontrświadczeniami, np. praca lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego; np. transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery miedzy różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi.
Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym - transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek.
Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).
Funkcja stabilizacyjna
Trudności i negatywne skutki, powstałe w związku z wykorzystywaniem funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucyjnej mogą być złagodzone przez wykorzystywanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej.
Celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów
i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.
Instrumenty stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych:
a) podatki,
b) wydatki.
Podatki, umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystywana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjne działanie podatków, polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji), którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:
- skłonność do oszczędzania,
- skłonność do inwestowania,
- poziom stopy procentowej,
- poziom bezrobocia.
Państwo może stabilizująco wpływać na rynek pracy. Polega to na tym, że zatrudnienie w sektorze publicznym podlega znacznie mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym. W zakresie możliwości państwa leży też organizowanie na szerszą skalę programów robót publicznych. Pociąga to za sobą najczęściej zwiększenie wydatków publicznych i pojawienie się deficytu budżetowego ze wszystkimi jego konsekwencjami.
6. Teoria wyboru publicznego
W przypadku dobra publicznego konsumenci nabywają tę samą ilość dobra ale po różnej cenie ( podatek ). W przypadku dobra publicznego pokrycie kosztu krańcowego jest możliwe tylko wtedy, gdy cenę
( podatek ) zapłacą wszyscy nabywcy dobra.
Przedmiotem zainteresowań teorii wyboru jest demokratyczny system podejmowania decyzji, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, rola obywatela i grup społecznych w podejmowaniu decyzji publicznych.
Wpływ obywatela sprowadza się do udziału w wyborach, uwzględniających system władz publicznych, kompetencje organów władzy czy ordynację wyborczą.
System wyborczy ( głosowanie ) jest łatwiejszy gdy:
- każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru
- przedmiot wyboru jest konkretny
- istnieją dwie wykluczające się możliwości.
Temat 2: System finansów publicznych
II. System finansów publicznych
1. Budżet państwa - określa się jako plan bezzwrotnego gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych funduszy pieniężnych przeznaczonych na finansowanie podstawowych funkcji państwa.
Ma on trzy znaczenia:
- są to zasoby pieniężne państwa
- jest to roczny plan gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych państwa
- jest to akt normatywny ( ustawa budżetowa ) upoważniający rząd do gromadzenia dochodów i ich wydatkowania zgodnie z planem
Jest uchwalany przez parlament, jako plan finansowy dotyczy okresu przyszłego, obejmuje rok budżetowy, który jest równy rokowi kalendarzowemu.
Cechy budżetu państwa:
• jest funduszem scentralizowanym gromadzącym i dzielącym zasoby pieniężne w celu realizacji zadań
• gromadzenie środków ma charakter przymusowy
• szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa wynika z zasad ustrojowo – konstytucyjnych
• ma charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny
• dochody budżetowe gromadzone są bezzwrotnie
• jest planem dochodów i wydatków na ściśle określony czas
• specjalizacja – nadanie rygorów prawnych wydatkom budżetowym
• wiązanie dochodów i wydatków z działalnością państwa w zamkniętym okresie
• konieczność egzekwowania dochodów i wydatkowanie środków w danym okresie
• nie może być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa
System budżetowy państwa to zespół urządzeń społecznych regulowanych przepisami prawnymi, za pomocą których państwo tworzy scentralizowane zasoby pieniężne i kieruje je na zaspokajanie potrzeb państwowych.
Normy prawne określają tryb i metody planowania budżetowego, uchwalania budżetu, gromadzenia dochodów, dokonywanie wydatków oraz kontrolę wykonania budżetu.
2. Zasady budżetowe
Zasada jedności
dwa aspekty:
-formalny -wszystkie dochody i wydatki państwa ujęte są w jednym dokumencie czyli ustawie budżetowej
-materialny- suma dochodów przeznaczana jest na pokrycie całości wydatków, bez celowego łączenia określonych wydatków z konkretnymi dochodami.
Zasada powszechności „ zasada zupełności” - postuluje konieczność finansowego powiązania z budżetem państwa wszystkich jednostek organizacyjnych administracji państwowej. Może to obejmować wszystkie dochody i wydatki ( metoda brutto ) lub tylko różnicę między dochodami a wydatkami ( metoda netto ).
Zasada szczegółowości -postuluje aby dochody i wydatki budżetowe ujęto z podziałem na grupy według ustalonej klasyfikacji.
Zasada ma aspekt:
-rzeczowy - dochody powinny być przedstawiane według źródeł pochodzenia, a wydatki według przeznaczenia.
-ilościowy - dochody i wydatki winny być ujęte w określone kwoty.
Zasada równowagi budżetowej - globalna kwota wydatków ma być dostosowana do ogólnej kwoty dochodów budżetowych. W przypadku wystąpienia deficytu należy wskazać źródła jego sfinansowania.
Zasada rocznego budżetowania - postuluje uchwalanie budżetu na okres roku, przy czym rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
Zasada jawności - informacje o budżecie muszą być podawane do publicznej wiadomości tak w fazie tworzenia, uchwalania jak i wykonywania.
Zasada przejrzystości - budżet w przejrzystym, czytelnym układzie, na podstawie wytycznych klasyfikacji budżetowej.
3. Główne zasady tworzenia budżetu
Budżet uchwalany jest przez Parlament w postaci aktu prawnego wyższej rangi czyli ustawy budżetowej.
Za punkt wyjścia budowy budżetu przyjmuje się makroekonomiczną prognozę na kolejne lata.
Konieczne jest uwzględnienie przewidywanego wykonania budżetu w bieżącym roku fiskalnym.
W ramach prognozy makroekonomicznej uwzględniane są wszystkie podstawowe wskaźniki i cechy opisujące układ gospodarczy w następnym roku i w kolejnych latach.
Ma to umożliwić przyjęcie parametrów, które decydować będą o poziomie i strukturze dochodów
i wydatków budżetowych.
Chodzi zwłaszcza o prognozy dotyczące:
- stopy wzrostu gospodarczego
- stopy bezrobocia
- stopy inflacji
- podaży pieniądza
- wysokości stóp procentowych
- kursów walutowych
- salda bilansu handlowego
- salda bilansu płatniczego
- czynników kreacji pieniądza
- przeciętnej płacy w gospodarce
- liczby emerytów i rencistów
- przeciętnej emerytury i renty
- liczby zatrudnionych w sferze budżetowej
- liczby dzieci i młodzieży kształcącej się, itd.
Procedura budżetowa- Szczegółowe zasady opracowywania projektu budżetu państwa, jego uchwalania, wykonywania oraz kontroli
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Terminy kalendarza budżetowego (wynikające z konstytucji)obejmują:
• Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, czyli do 30 września
• Senat może wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania
• Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągu 7 dni od jej przekazania
• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej z konstytucją w ciągu 2 miesięcy od złożenia przez Prezydenta wniosku w tej sprawie
• Sejm i Senat mają 4 miesiące na przyjęcie ustawy budżetowej, a jeżeli nie dotrzymają tego terminu to Prezydent może skrócić kadencje Parlamentu ( w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy do podpisu )
• Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.
2. FINANSE LOKALNE I REGIONALNE
Wykorzystanie środków publicznych jest tym bardziej efektywne im dysponenci środków i realizatorzy zadań publicznych są bliżej społeczności na rzecz której działają przez:
- lepsze rozpoznanie potrzeb,
- lepszą alokację środków,
- większe możliwości kontroli,
- mniejszą anonimowość decyzji.
Przyczyny obiektywne problemów wynikających z decentralizacji to:
- Zróżnicowanie przestrzenne potrzeb w stosunku do środków (regiony bogatsze i biedniejsze).
Jest to więc przesłanka do centralizacji zasobów oraz konieczność finansowania zadań o znaczeniu ogólnokrajowym.
Przyczyny subiektywne:
Władze centralne niechętnie oddają swoje uprawnienia do dysponowania środkami publicznymi, decyzje podatkowe ustalane centralnie a dochody do regionów.
Decentralizacja podatkowa musi uwzględniać, że uszczuplenie dochodów z podatków lokalnych w wyniku lokalnej polityki podatkowej nie może powodować roszczeń wobec budżetu centralnego.
Podział kompetencji
Dla władz centralnych są zarezerwowane:
- obrona narodowa i bezpieczeństwo zewnętrzne,
- policja i bezpieczeństwo wewnętrzne,
- administracja centralna,
- sądownictwo i wymiar sprawiedliwości,
- działalność dyplomatyczna,
- strategiczne dziedziny gospodarki,
- nauka i kultura,
- system emerytalno - rentowy,
- bankowość centralna.
Do kompetencji władz lokalnych należy:
- zaopatrzenie ludności w wodę pitną,
- utrzymanie czystości ( kanalizacja ),
- utrzymanie lokalnych dróg,
- utrzymanie obiektów użyteczności publicznej,
- utrzymanie ładu przestrzennego, lokalnego transportu publicznego, obiektów
oświatowych, placówek opieki zdrowotnej.
Występują dwie formy redystrybucji dochodów:
- pionowa
- pozioma
3. Publiczne fundusze celowe
Publiczny fundusz celowy - można określić jako utworzoną na mocy aktu prawnego wysokiej rangi formę organizacyjną służącą organom władz publicznych do gromadzenia środków ze ściśle określonych źródeł i przeznaczania ich na precyzyjnie określone cele.
Fundusze funkcjonują w okresie dłuższym niż rok, ich czas istnienia nie jest z góry określony.
Powstanie funduszu oznacza wyodrębnione organizacyjne i finansowe części pieniężnych środków publicznych z ogółu tych środków. Skutkiem wyodrębnienia środków w postaci funduszu celowego jest zapewnienie źródeł finansowania wybranej dziedziny działalności.
Wraz z utworzeniem funduszu następuje związanie części środków publicznych z wyznaczonymi zadaniami. Powoduje to ograniczenie swobody alokacji środków publicznych, które są dostępne dla władz publicznych w danym okresie.
Prowadzi to do podniesienia rangi tych zadań wśród wszystkich obowiązków władz publicznych. Wynika to z faktu, że zadania finansowane za pomocą funduszy celowych są wyłączone spod procedury budżetowej. Decydujące będzie tu określenie źródeł dochodów danego funduszu celowego oraz jak zmieniają się potrzeby finansowe w związku z realizacją tych zadań.
Zadania finansowane z pozabudżetowych funduszy publicznych mają zapewnioną ciągłość finansowania, gdyż nie podlegają procedurze planowania budżetowego. Ta cecha finansowania funduszowego jest szczególnie ważna w przypadku zadań inwestycyjnych, które nie są corocznie uzależnione od środków przyznanych w budżecie.
Zasady gospodarki publicznymi funduszami celowymi umożliwiają kumulację nie wykorzystanych w danym roku fiskalnym środków. W zakresie gospodarki funduszowej istnieje znacznie większa swoboda w dysponowaniu środkami, gdyż nie podlega rygorom gospodarki budżetowej.
Spełniają również funkcję mobilizacji środków publicznych polegającą na tworzenie mechanizmów sprzyjających powiększaniu środków publicznych. Tworzenie i funkcjonowanie funduszy celowych wynika także z przesłanek leżących w sferze racjonalizacji wydatków publicznych.
Rodzaje funduszy publicznych:
Z punktu widzenia gestora funduszu celowego wyróżnia się:
- państwowe fundusze celowe
- samorządowe fundusze celowe
Z punktu widzenia przedmiotu finansowania występują:
- fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne
- fundusze wspomagające dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania
- fundusze finansujące infrastrukturę społeczną
- fundusze finansujące ochronę środowiska
- fundusze finansujące dziedziny gospodarcze
Według źródeł dochodów funduszy rozróżnić można:
- oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego, takich jak podatki, opłaty
i składki
- oparte na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów
- zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowego ( transfery wewnątrz
systemu finansów publicznych ).
Temat 3: Dochody i wydatki publiczne
1. Przyczyny gromadzenia dochodów publicznych
Popyt państwa na pieniądz może być zaspokojony przez:
- przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów,
- zaciąganie pożyczek.
2. Dochody publiczne
Konieczność finansowania zadań publicznych oraz potrzeba finansowania deficytu budżetowego i zaciągania długu publicznego pozwala rozróżnić dwa zasadnicze pojęcia:
• Wpływy publiczne
• Dochody publiczne
Przez wpływy publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych ). Wpływy publiczne są więc pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wpływy
o charakterze zwrotnym (pożyczkowym).
Należą do nich :
- kredyty z banku centralnego,
- kredyty z banków komercyjnych,
- wpływy z emisji obligacji skarbowych i municypalnych,
- wpływy z emisji bonów skarbowych i municypalnych,
- pożyczki od banków i rządów zagranicznych,
- wpłaty banku centralnego.
Do wpływów publicznych zalicza się, oczywiście, wpływy o charakterze dochodowym.
Dochody publiczne przejęte przez państwo lub samorząd oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilenie finansowe władz publicznych.
Wśród nich możemy wyróżnić :
- daniny publiczne,
- dochody publiczne z majątku i praw majątkowych,
- pozostałe dochody.
Daniny publiczne są klasycznym ciężarem nakładanym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego kontrświadczenia.
Typową daniną publiczną jest podatek.
Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych są rezultatem zaangażowania majątku publicznego w procesy gospodarcze. Zalicza się tu także dochody ze sprzedaży majątku.
Do pozostałych dochodów publicznych zaliczamy przede wszystkim:
- różnego rodzaju opłaty,
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- składki na ubezpieczenia zdrowotne,
- składki na inne fundusze publiczne.
Podatki – to pieniężne przymusowe, ogólne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych.
Cechy podatków :
•Przymusowość
•Bezzwrotność
•Powszechność
•Nieodpłatność
• Forma pieniężna
• Jednostronność
Rodzaje podatków:
Ze względu na kryterium przedmiotowe dzielą się na:
- majątkowe i od praw majątkowych
- od przychodów
- od dochodów
- od wydatków.
Ze względu związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podmiotem:
- podatki bezpośrednie
- podatki pośrednie
Ze względu na władztwo podatkowe:
- podatki centralne
- podatki lokalne.
Granica opodatkowania
Przekroczenie tych granic prowadzi do ograniczenia działalności ( aktywności ) gospodarczej oraz zmniejszenie dochodów państwa.
Obrazuje to Krzywa Laffera.
Opłaty – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym
i odpłatnym, ustalane jednostronnie i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Cechą opłat jest to, że ich ponoszenie związane jest z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej.
Możemy rozróżnić dwa podstawowe rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne:
• opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych,
• opłaty z tytułu usług świadczonych przez jednostki sektora publicznego.
2. Wydatki publiczne
Istnieje kilka zagadnień dotyczących wydatków publicznych:
- uzasadnienie wydatków publicznych wynikających z potrzeb zbiorowych i polityki
społeczno – gospodarczej
- rozmiary wydatków publicznych i granica do której wydatki publiczne nie zakłócają
mechanizmu rynkowego
- rozłożenie ciężarów wydatków publicznych na poszczególne grupy społeczne
- udział poszczególnych grup w korzyściach wynikających z wydatków publicznych
- racjonalność wydatkowania środków publicznych
- efektywność wydatków publicznych.
Cechy wydatkowania środków publicznych:
- arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych
- niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych
- niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji
- wypychanie zasobów prywatnych poza obieg stricte gospodarczy.
Rodzaje wydatków publicznych wynikają z przyjętego kryterium podziału związanymi z funkcjami państwa: klasycznymi, socjalnymi i ekonomicznymi.
Przeznaczenie dochodów budżetowych
Dochody budżetowe są pobierane, aby możliwa była realizacja różnorakich zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych.
Przeznaczanie dochodów na (nie jest to katalog zamkniety):
- funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów,
- zadania wykonywane przez administrację rządową,
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego,
- wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,
- subwencje dla partii politycznych,
- dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami,
- obsługę długu publicznego,
- wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub niektórych innych środków.
Racjonalizacja wydatków publicznych rozpatrywana jest w dwóch płaszczyznach:
-makroekonomicznej- to racjonalna dla społeczeństwa i gospodarki struktura wydatków publicznych. Ważne jest nie tylko ile oraz na co i jak są wydatkowane, ale także czy przez budżet czy fundusze celowe, czy przez władze centralne czy lokalne itd.
- mikroekonomicznej- dotyczy podmiotów, które bezpośrednio wykorzystują środki publiczne. W tym ujęciu istota sprowadza się do znalezienia odpowiednich form organizacyjnych i zasad gospodarowania środkami publicznymi.
Pytanie 1
Obiektywną przyczyną problemów wynikających z decentralizacji finansów publicznych jest
a.niechęć władz centralnych do dzielenia się uprawnieniami
b.
konieczność finansowania zadań o znaczeniu ogólnokrajowym
c.
większa kontrola wydatków publicznych
d.
lepsze rozpoznanie potrzeb społeczeństwa
Pytanie 2
Funkcjonowanie publicznych funduszy celowych nie zapewnia
a.kontroli ze strony władz
b.ciągłości finansowania
c.możliwości mobilizacji dochodów
d.bezpieczeństwa finansowania zadań
Pytanie 3
Zasada szczegółowości budżetu może być rozpatrywana w aspekcie
a.podatkowym
b.ilościowym
c.materialnym
d.formalnym
Pytanie 4
Zasadniczą cechą opłat na rzecz władz publicznych jest
a.ich charakter rzeczowy
b.związanie ich z kontrświadczeniem
c.dobrowolność ich wpłaty
d.ich komercyjny charakter
Pytanie 5
Zadaniem finansowanym przez władze centralne jest
a.utrzymanie ładu przestrzennego
b.sądownictwo i wymiar sprawiedliwości
c.zaopatrzenie w wodę pitną
d.utrzymanie czystości
Pytanie 6
Do źródeł dochodów o charakterze bezzwrotnym zaliczamy
Wybierz jedną odpowiedź:
a.emisję skarbowych papierów wartościowych
b.lokaty wnoszone do budżetu przez instytucje finansowe
c.pożyczki zagraniczne
d.opłaty i składki pobierane przez władze
Pytanie 7
Istnienie potrzeb zbiorowych wynika z faktu
a.rozwiniętych potrzeb indywidualnych
b.istnienia społeczeństwa i jego instytucji
c.prowadzonej polityki przez władz
d.wygody ludności
Pytanie 8
Skutkiem jakiej funkcji finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom
lokalnym oraz całemu społeczeństwu ?
a.alokacyjnej
b.stabilizacyjnej
c.żadnej z nich
d.redystrybucyjnej
Pytanie 9
Budżet państwa uchwalany jest przez Sejm w postaci aktu prawnego, którym jest
a.ustawa
b.uchwała
c.zarządzenie
drozporządzenie
Pytanie 10
Prezydent może rozwiązać Sejm gdy
a.budżet jest według Prezydenta jest niezgodny z konstytucją
b.Sejm w ciągu 4 miesięcy nie uchwali ustawy budżetowej
cSenat wprowadzi poprawki do ustawy budżetowej
d.Rada Ministrów nie przedłoży Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu
Świetny człowiek, fajny egzamin. Ze spokojem ;)
Zaliczenie bardzo ok
super egzamin, lajtowo
Ktoś się podzieli jak wygląda egzamin z kosztów logistyki ? :(
Też chętnie się dowiem o koszty logistyki :)
Miałam z dr Masztalerzem rachunek kosztów. Złoty człowiek ;)
egzamin super, wszyscy zdali ;)
lajtowo
super gościu
Bardzo wyluzowany, co nie przeszkadza w tym, żeby bardzo dobrze wytłumaczyć materiał, egzamin pełna współpaca
spoko
bardzo przyjemny człowiek i znawca tematu, nie rzejmuj si
Potwierdzam, Masztalerz super tłumaczy :)
warto iść na przedtermin z MSR, nam odpuścił część zadaniową. :)
Nawet nie trzeba się uczyć
generalnie bez stresu, do zdania :)
Egzamin na totalnym luzie, zwykle test ABC, do ogarnięcia z poprzednich lat ;)
Nie bez powodu uważany jest za jednego z najbardziej ludzkich i sympatycznych wykładowców na uep. Kolokwia są trudniejsze niż egzamin, potrafi na nich zarzucić niestandardowe pytania, trzeba trzeźwo myśleć ;p
Testy daje ciągle te same ;P Jedyne co, to mało czasu
ale są gdzieś te testy ?
Podstawy finansów publicznych
mgr Marek Mastalerz
Zadanie 1
Zależność między poziomem dochodu a użytecznością
dobra publicznego i dobra
Zależność pomiędzy poziomem dochodu, a dobrem publicznym należy rozpatrywać m.in.
w oparciu na budżet i politykę wewnętrzną danego państwa. Budżet państwa to podstawowy plan finansowy przedstawiający dochody i wydatki państwa, uchwalany na okres roku budżetowego. Katalog źródeł dochodów budżetu państwa, został wyszczególniony (nie jest zamknięty) w art. 111 ustawy finansach publicznych. Do dochodu budżetu państwa możemy zaliczyć m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek budżetowych oraz dochody zagraniczne, spadki, darowizny, dochody z najmu i dzierżawy.
Państwo gromadzi fundusze publiczne, aby realizować i finansować potrzeby społeczeństwa - dobra publiczne. W zależności od finansów państwa zależy ilość i rozmiar dóbr dostępnych dla społeczeństwa.
Pojęcie słowa „potrzeba” możemy zdefiniować jako pożądanie wartości użytkowych wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości.
Możemy wyróżnić potrzeby indywidualne i zbiorowe (wg sposobu zaspokojenia danej potrzeby).
Potrzeby zbiorowe są dobrem o charakterze publicznym. Charakteryzują się brakiem możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie ich niekonkurencyjnością w konsumpcji. Dostawca dóbr nie może legalnie zapobiec używaniu ich przez innych oraz konsumpcja tych dóbr przez jedną osobę, nie pozbawia innych do ich konsumpcji.
Wyróżniamy także dobra społeczne. To część dóbr publicznych, które służą zaspokojeniu potrzeb indywidualnych ze względów: społecznych, politycznych, cywilizacyjnych czy kulturowych. Powyższe potrzeby mogą być zaspokojone na rynku, lecz władza publiczna sprawuje te dobra z różnych względów (np. dlatego, że kogoś może nie stać np. opieka zdrowotna, edukacja, kultura). Władza może realizować te dobra na różnym poziomie (np. szkolnictwo – na względnie wysokim, mieszkania na dość niskim).
Można wymienić następujące cechy dóbr publicznych (Samuelson, Nordhaus 1989, s. 45):
– podlegają zasadzie niewykluczalności, czyli niemożności wykluczenia jednostki od szans korzystania z nich
– są dobrami, które potencjalnie służą wszystkim (ogólnodostępne)
– podlegają zasadzie korzystania niezależnie od partycypacji w kosztach.
Dobra publiczne władza musi zabezpieczać (np. obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwowa, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych itp.), natomiast dobra społeczne powinna zabezpieczyć.
Zakres i rodzaje potrzeb finansowanych z funduszy publicznych podlegają istotnym zmianom i mają ogromny wpływ na finanse publiczne. Są zależne od polityki władzy w danym czasie. Mogą zmieniać się w zależności od tego, w jaki sposób będą alokowane dobra (usługi).Mogą być rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego lub ze względów społecznych z wyłączeniem mechanizmu rynkowego.
Dobra, które zabezpiecza państwo są narzucone i wiążą się z ograniczeniem/naruszeniem wolności jednostki.
Władze publiczne nie mają możliwości tworzenia dochodów na sfinansowanie procesów gospodarczych związanych z zaspoka¬janiem potrzeb zbiorowych. Wobec tego zmuszone są sięgać do dochodów innych pod¬miotów: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.
W podziale dóbr występują sprzeczności interesów pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Przykładem może być bezdzietne małżeństwo płacące podatki, z których finansowana jest oświata publiczna, 500 +, zasiłki rodzinne. Sprzeczność między jednostką a społeczeństwem jest tym większa, im większy jest zakres konsumpcji dóbr publicznych.
Ważne jest określenie, kto i za co ma płacić, gdyż od tego zależy m.in. wysokość nakładanych ciężarów podatkowych. Może to doprowadzić do osłabienia motywacji do pracy i przedsiębiorczości (system podatkowy przejmuje coraz więcej dochodów potrzebnych na finansowanie konsumpcji zbiorowej), ogranicza możliwości wyboru celu przeznacze¬nia dochodów.
Każdy obywa¬tel ma dostęp do dobra publicznego niezależnie od tego, jakim dochodem dysponuje. Stopień użytkowania dobra publicznego przez obywateli może być i jest różny. Dla osób o wysokich dochodach użyteczność dóbr jest niska, gdyż skorzystają oni z prywatnych usług (wyższy standard).
Ze względu również na stosowaną przez państwo progresję podatkową dla osób o wysokich dochodach ciężar jest większy niż w przypadku osób o niskich dochodach.
Wraz ze spadkiem poziomu dochodów indywidualnych wzrasta użyteczność dobra społecznego, a dla obywatela o niskich dochodach jedyną szansą dostępu do pewnych dóbr (ochrona zdrowia, eduka¬cja, kultura) jest ich bezpłatność.
Wielkość świadczeń dóbr publicznych zależy od poziomu ich finansowania.
Warto, aby przy ich podziale uwzględniać potrzeby społeczeństwa, gdyż niesie to konsekwencje dla różnych grup społecznych oraz gospodarki. Dobra publiczne wzbudzają kontrowersje wśród wielu ekonomis¬tów i polityków, gdyż „rozdawnictwo” może prowadzić
do marnotrawstwa i nadużyć.
Zadanie 2
Temat: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ( FUS ) jako publiczny fundusz celowy.
Cele (zadania), przychody, wydatki, transfery z budżetu.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych powstał 1 stycznia 1999 r., na mocy ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych (sus) w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Ze względu na pełnione funkcje jest jednym z najważniejszych państwowych funduszy celowych, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych - państwowa jednostka organizacyjna z siedzibą w Warszawie.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest funduszem, w którym gromadzone są wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne.
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składa się z 4 poniższych funduszy:
-funduszu emerytalnego (finansowane są wypłaty emerytur)
-funduszu rentowego (z którego pochodzą renty dla osób niezdolnych do pracy czy renty rodzinne)
-funduszu chorobowego (wypłacane są świadczenia w przypadku choroby i macierzyństwa)
-funduszu wypadkowego (środki przeznaczone są na świadczenia w razie wypadków przy pracy).
Przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Zgodnie z art. 52. 1. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przychody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pochodzą:
- ze składek na ubezpieczenia społeczne, niepodlegających przekazaniu na rzecz otwartych funduszy emerytalnych
- ze środków rekompensujących kwoty składek przekazanych na rzecz otwartych funduszy emerytalnych
- z wpłat, o których mowa w art. 111c ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji
i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
- z wpłat z budżetu państwa oraz z innych instytucji, przekazanych na świadczenia, których wypłatę zlecono Zakładowi, z wyjątkiem świadczeń finansowanych z odrębnych rozdziałów budżetowych oraz wpłat z instytucji zagranicznych
- z oprocentowania rachunku bankowego FUS
- z lokat dokonywanych w jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, o których mowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz. U. z 2020 r. poz. 95)
- z wpłat, o których mowa w art. 83 ust. 1 pkt 1 oraz art. 105 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia
4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych
- z odsetek od nieterminowo regulowanych zobowiązań wobec FUS
- ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, wraz z odsetkami
- z dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 24 ust. 1a, i z opłaty prolongacyjnej
- z dotacji z budżetu państwa
- ze środków FRD, o których mowa w art. 59
- z innych tytułów
Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Zgodnie z art.54. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ze środków zgromadzonych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych finansowane są:
- wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego
- wydatki na prewencję rentową
- spłaty kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, zaciąganych w celu wypłaty świadczeń z FUS
- odsetki za nieterminowe wypłaty świadczeń
- należności dla płatników składek, o których mowa w art. 3 ust. 2
- wydatki związane z realizacją zadań, o których mowa w art. 52 ust. 1 pkt 3
- odpis stanowiący przychód Zakładu, o którym mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1
- wydatki na pokrycie niedoboru środków niezbędnych do zapewnienia wypłat emerytur kapitałowych
- emerytury kapitałowe, środki gwarantowane oraz jednorazowe wypłaty, ustalane ze składek zewidencjonowanych na subkoncie.
Transfery z budżetu państwa
Ze względu na konstytucyjne i ustawowe gwarancje wypłacania świadczeń emerytalnych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest dofinansowywany z budżetu państwa.
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w granicach określonych w ustawie budżetowej) może otrzymywać z budżetu państwa nieoprocentowane pożyczki i dotacje.
Mogą one być przeznaczone wyłącznie na uzupełnienie środków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo, jeżeli przychody przekazywane na rachunek bankowy Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz środki zgromadzone na funduszu rezerwowym nie zapewniają pełnej i terminowej wypłaty świadczeń finansowanych z przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Za zgodą ministra właściwego do spraw finansów publicznych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych może także zaciągać kredyty.
Zadanie 3
Temat: Istota i czynniki równowagi budżetowej (deficyt budżetowy, dług publiczny)
Równowaga budżetowa występuje wówczas, kiedy wydatki znajdują pokrycie
w dochodach budżetu państwa. Określana jest mianem „złotej” zasady budżetowej
i świadczy o racjonalnej polityce finansowej i równowadze gospodarczej. Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie występuje wyjątkowo. Współcześnie zasada ta nie jest przestrzegana i dopuszcza planowanie budżetu, w którym wydatki przewyższają dochody.
Deficyt budżetowy - niepokryta dochodami część wydatków, tzn. ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa.
Pojęcie deficytu - Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
– deficyt sektora finansów publicznych
art. 7
„Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych”
– deficyt budżetu państwa
art. 113
„Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2.”
– deficyt budżetowy JST
art. 217
„Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostki samorządu terytorialnego albo deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego”.
– deficyt budżetu środków europejskich
art. 118
„Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu środków europejskich stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu środków europejskich albo deficyt budżetu środków europejskich”.
Deficyt jest złem koniecznym, więc niezbędne jest jego ograniczanie, które znajduje swoje odzwierciedlenie w przepisach prawnych oraz Konstytucji.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Art. 220
Przedmiotowy art. dotyczy zakazu:
- ustalania przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej poprzez zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów
- pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
Art. 216 ust. 5
Określa maksymalną wielkość relacji długu publicznego do PKB
„Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa”.
Regulacje prawne dotyczące progu ostrożnościowego (czyli ustalonej, granicznej wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto) zostały także zawarte w art. 86 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Również art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, iż Państwa Członkowskie zobowiązane są unikać nadmiernego deficytu budżetowego, a Komisja nadzoruje sytuację budżetową
i wysokość długu publicznego w Państwach Członkowskich. Także stabilizująca reguła wydatkowa została wprowadzona do ustawy o finansach publicznych w 2013 roku. Stanowiła realizację wymogów UE dotyczących polityki fiskalnej, określoną w Dyrektywie 2011/85/UE. Zgodnie z tą dyrektywą kraje członkowskie powinny wprowadzić reguły fiskalne, których przestrzeganie pozwoli uniknąć nadmiernego deficytu lub długu publicznego.
Z punktu widzenia obywatela regulacje dotyczące długu i deficytu publicznego ujęte
w konstytucji i aktach normatywnych są bardzo ważne i istotne. Dają bowiem sygnał społeczeństwu w jakim stanie znajdują się finanse państwa i pozwalają ocenić bieżącą politykę finansową rządu.
Rodzaje deficytu budżetowego:
- deficyt rzeczywisty: faktyczna różnica między dochodami i wydatkami budżetu
- deficyt strukturalny: hipotetyczny deficyt, który wystąpiłby w warunkach dobrej
koniunktury, tzn. gdyby gospodarka funkcjonowała przy pełnym
wykorzystaniu zdolności wytwórczych
- deficyt cykliczny: przyrost deficytu wynikający z działania czynników
koniunkturalnych; jego wielkość ustala się jako różnicę między
deficytem rzeczywistym a deficytem strukturalnym.
Przyczyny powstania deficytów:
Deficyt budżetowy może być założony w ustawie budżetowej, powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów, bądź pod wpływem różnych czynników niezależnych.
Na powstanie deficytu wpływają ogólne czynniki: polityczne (model państwa: opiekuńcze, socjalne, nocny stróż), socjologiczne (zaangażowanie państwa), historyczne (uwarunkowania zewnętrzne: koszty wojen, zadłużenie publiczne), ekonomiczne (wizja przeszłości).
Powstaniu deficytu budżetowego sprzyjają także:
- podatki:
• zaplanowana wielkość nie zapewnia pokrycia wydatków
• podniesienie podatków od dochodów osobistych (osłabia motywację do pracy, prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności - co ogranicza rozmiary potencjalnego popytu)
• wadliwy mechanizm ściągania podatków
- zbyt wysokie wydatki
- metody gromadzenia i rozdysponowywania dochodów budżetowych oraz planowanych wydatków budżetowych
Skutki deficytu budżetowego:
• ograniczenie możliwości produkcyjnej
• redystrybucja dochodów od ludzi biednych do bogatych (właścicielami obligacji są osoby posiadające kapitał, a odsetki od obligacji płaci każdy)
• redystrybucja dochodów między pokoleniami
• pojawienie się presji inflacyjnej
• wzrost podatków (rosnące koszty obsługi długu)
• brak udzielania kredytów przez banki
Sposoby finansowania deficytu budżetowego
W przypadku uchwalenia budżetu z deficytem należy wskazać w ustawie budżetowej jego pokrycie.
Sposób finansowania deficytu określa Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych:
- art. 113
„Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być sfinansowane przychodami pochodzącymi z:
1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
3) pożyczek;
4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;
6) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;
7) nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;
8) innych operacji finansowych”.
- art. 83
„Minister Finansów może dokonywać lokat w złotych i walutach obcych oraz przeprowadzać inne operacje finansowe w Narodowym Banku Polskim lub innym banku”.
- art. 76 w zw. z art. 6
„Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:
1) deficytu:
a) budżetu państwa,
b) budżetu środków europejskich;
2) rozchodów budżetu państwa”.
Konsekwencją powstania deficytu budżetowego jest występowanie długu publicznego.
Nie można stwierdzić, jaki poziom długu publicznego jest bezpieczny. Jego wartość zależy
od koniunktury gospodarczej i nastrojów na rynkach finansowych. Dług publiczny może działać prorozwojowo, ale po przekroczeniu określonego pułapu może ograniczać lub stanowić poważną przeszkodę dla dalszego stabilnego i zrównoważonego rozwoju kraju.
Dług publiczny – to ogół zobowiązań Skarbu Państwa jako dłużnika (kredytobiorcy, emitenta SPW) do zwrotu należności pieniężnych wraz z odsetkami na rzecz wierzycieli (np. banki, przedsiębiorcy, obywatele), którzy czasowo powierzyli swoje pieniądze państwu.
„Państwowy dług publiczny (PDP) - jest wskaźnikiem zadłużenia sektora finansów publicznych określającym wysokość zobowiązań zaciągniętych przez poszczególne jednostki sektora na rynku finansowym (w tym bankowym). Wskaźnik ten uwzględnia zatem proces konsolidacji, czyli wyeliminowanie wzajemnych zobowiązań w ramach sektora (np. nie uwzględnia się wartości pożyczek udzielonych z budżetu państwa dla samorządów terytorialnych, pożyczek dla FUS, czy skarbowych papierów wartościowych znajdujących się w portfelach jednostek sektora finansów publicznych).”
* Leksykon budżetowy, Państwowy dług publiczny (dług sektora finansów publicznych).
Wyższy dług publiczny, zwiększa możliwość wystąpienia kryzysu finansów publicznych oraz hamuje wzrost gospodarczy. Skutkiem wystąpienia kryzysu jest m.in.: bezrobocie, spadek PKB czy niższe płace. Zły stan finansów publicznych powoduje, iż oszczędności gospodarstw domowych zamiast finansować rozwój przedsiębiorstw, finansuje rosnący dług publiczny. Doprowadza to do tego, że przekazujemy mniejszy zasób kapitału przyszłym pokoleniom.
Deficyt występujący w danym roku powoduje wzrost długu publicznego. Sprawia,
że zobowiązania państwa ulegają zwiększeniu. W momencie, gdy w tym samym okresie czasowym państwo się zadłuża i stosuje deficyt budżetowy, musi spłacać zaciągnięte wcześniej zobowiązania, deficyty. Te wydatki ujęte są w budżecie państwa i nazywają się kosztami obsługi długu publicznego.
Przyczyną wzrostu długu publicznego w Polsce były występujące w poprzednich latach deficyty budżetowe. W celu ich pokrycia, skarb państwa i jednostki samorządowe zaciągają pożyczki bankowe, niebankowe oraz kredyty. Innymi przyczynami powstania państwowego długu publicznego są: klęski żywiołowe, kryzys ekonomiczny lub jak współcześnie zaistnienie stanu pandemii.
Podstawy prawne dotyczące państwowego długu publicznego
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – rozdział X
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
• Akty wykonawcze do ustawy o finansach publicznych (rozporządzenia) regulujące szczegółowo niektóre kwestie, w tym: podział tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego oraz zasady obliczania wartości nominalnej długu.
Art. 72 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, określa tytuły dłużne, które są źródłem powstania zobowiązania dla sektora finansów publicznych.
„Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem”.
Rodzaje długu publicznego
konwencjonalny – niekonwencjonalny
rzeczywisty – potencjalny
jawny– ukryty
skonsolidowany – nieskonsolidowany
krajowy – zagraniczny (wg inwestora, miejsca emisji)
krótkoterminowy – długoterminowy
nominalny – realny
brutto – netto
centralny – lokalny
Kierunki działań obniżania długu publicznego
(obniżenie stosunku długu publicznego do PKB):
•Polityka zwiększania dochodu narodowego: działania ukierunkowane na wzrost wartości PKB poprzez wykorzystanie narzędzi polityki fiskalnej stymulujących globalny popyt.
•Polityka zmierzająca do zbilansowania wydatków i wpływów w sektorze finansów publicznych: działania związane z wydatkami i przychodami sektora finansów publicznych zmierzające do uzyskania nadwyżki budżetowej lub ograniczenia deficytu budżetowego w instytucjach sektora ( należy obniżyć pierwotne wydatki lub zwiększyć dochody).
-Polityka dotycząca wydatków: ograniczanie wydatków (długoterminowo korzystna dla gospodarki gdyż zmniejsza stosunek zadłużenia do PKB). Trudna do przeprowadzenia
ze względów politycznych (uderza w interesy grup społecznych, może doprowadzić do spadku wzrostu gospodarczego i dobrobytu, jeżeli nie uda się utrzymać tego samego poziomu inwestycji).
-Polityka dotycząca dochodów: zwiększanie dochodów (zwiększenie podatków lub wprowadzenie odpłatności za usługi publiczne, reorganizacja aparatu podatkowego -ograniczenie uchylania się od podatków, zwiększenie ściągalności podatków)
•Polityka stopy procentowej: obniżenie realnej stopy procentowej płaconej od długu publicznego
Limity zaciągania deficytu/długu publicznego
- wg. Prawa UE deficyt nie może przekraczać 3% PKB
- dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB (tylko ten wymóg został implementowany
do polskiego porządku prawnego - art. 216 ust. 5 Konstytucji). Przekroczenie wskazanej granicy jest równoznaczne ze złamaniem przepisów konstytucji RP, może skutkować odpowiedzialnością przed Trybunałem Stanu.
W 2011 roku decyzją Komisji Europejskiej państwa członkowskie zostały zobowiązane
do raportowania wysokości długu i deficytu publicznego według ujednoliconej metody obliczania, co miało na celu ograniczenie wpływu rozmaitych zabiegów fiskalnych stosowanych w celu jego ukrycia.
Dług Skarbu Państwa 2020 – najnowsze dane
styczeń 2020 (dane oficjalne MF): 987 604 700 000 zł
luty 2020 (dane oficjalne MF): 997 397 300 000 zł
marzec 2020 (dane szacunkowe MF): 1 037 000 400 000 zł
*gov.pl/web/finanse/zadluzenie-skarbu-panstwa
W Warszawie znajduje się licznik długu publicznego który wskazuje, iż dług sektora publicznego przypadający na statystycznego Polaka wynosi ok. 28 tys. zł (stan na kwiecień 2020 roku).
Stan licznika na dzień 10.04.2020 wynosi ponad 1,067 mld PLN.
Na liczniku jest także widoczny ukryty dług publiczny w kwocie ponad 4,8 biliona PLN.
Przekroczenie „bezpiecznego” poziomu zadłużenia może prowadzić do ograniczenia wypłacalności państwa, kryzysu, recesji, a nawet do bankructwa. Wobec dzisiejszych problemów (związanych z pandemią COVID19), szczególnego znaczenia nabiera koncepcja stabilności finansowej, która ma na celu wyznaczenie i zapewnienie optymalnego poziomu zadłużenia pozwalającego ograniczyć jego negatywny wpływ na funkcjonowanie państwa i gospodarki. Dlatego niezbędne jest podjęcie przez Państwo działań, aby realizować wiarygodny program gospodarczy państwa.
Bibliografia:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Dr Barbara Woźniak Prezentacja: „Deficyt sektora finansów publicznych (SFP) Deficyt budżetowy”
Dr Kamilla Marchewka‐ Bartkowiak, Prezentacja: Dług publiczny - istota, rodzaje, ograniczenia
Leksykon budżetowy, Państwowy dług publiczny (dług sektora finansów publicznych).
gov.pl/web/finanse/zadluzenie-skarbu-panstwa
sejm.gov.pl/sejm7.nsf/BASLeksykon.xsp?id=241D2ACE4FB81B78C1257A610033853E&litera=S
Notatki
Temat 1
Istota i zakres finansów publicznych
1. Pojęcie finansów publicznych
Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
2. Kategoria potrzeb zbiorowych
„Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikającym z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludzkości. Owe pożądanie przejawiało zarówno jednostki, jak też grupy społeczne i całe społeczeństwo”.
Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy publicznych jest wypadkową wielu czynników, a zwłaszcza:
• istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego
• realizowanej doktryny społecznej
• poziomu rozwoju ekonomicznego kraju
• poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa
3. Dobra prywatne, publiczne i społeczne
Kryteriami decydującymi czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny są:
- kryterium użyteczności (społeczne) – kryterium korzyści (prywatne np. samochód dla mnie, zbiorowy transport publiczny)
- kryterium odpłatności (ekonomiczne) - decyduje źródło odpłatności.
Dobra społeczne - to dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze polityce są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych.
Sytuacja taka dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich takich jak ochrona zdrowia i edukacja.
5. Funkcje finansów publicznych
Finanse publiczne są instrumentem i atrybutem państwa (władz publicznych).
Celem działalności państwa, czy szerzej władz publicznych, nie jest zysk. Fundamentalnym motywem aktywności państwa jest działanie na rzecz obywateli i społeczeństwa - to kryterium bardzo wyraźnie odróżnia gospodarkę publiczną od gospodarki prywatnej.
Finanse pełnią służebną rolę w stosunku do państwa, logiczne będzie rozpoczęcie analizy funkcji finansów publicznych od funkcji państwa we współczesnej gospodarce rynkowej w warunkach systemu demokratycznego.
3 funkcje państwa (wg. P.A. Samuelsona), których zadaniem jest zapewnienie:
1) efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,
2) sprawiedliwości, równości przy nadmiernej dysproporcji dochodów,
3) stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
-funkcję alokacyjną
-funkcję redystrybucyjną
-funkcję stabilizacyjną.
Funkcja alokacyjna (wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych obywatelom, społecznościom lokalnym, społeczeństwu jako całości).
Istota funkcji: finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej.
Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwoma rodzaju zadań stawianymi przed państwem:
-zadaniami publicznymi,
-zadaniami społecznymi.
Realizacja przez państwo ww. zadań jest konieczna, gdy nie mogą one być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.
W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę
z powodu specyficznych, naturalnych cech, potrzeb i dóbr publicznych - np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.
Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie, ze względu na ich cechy fizyczne, mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego.
Chodzi zwłaszcza o trzy rodzaje niesprawności (mechanizmu rynkowego):
1.Nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli) – ograniczenie dostępu do dóbr, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia)
2.Pełna swoboda wyboru obywatela (którą gwarantuje mechanizm rynkowy) - mogłaby wyrządzić szkodę i obywatelowi, i społeczeństwu.
Gdyby wszystkie dobra były alokowane przez rynek, nie byłoby gwarancji ,że dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. kupować usługi oświatowe czy usługi zdrowotne, gromadzić oszczędności na starość. Prawdopodobnie grupy społeczne o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W takich sytuacjach państwo i samorządy wymuszają pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatne lub za częściową odpłatnością dobra i usługi ważne dla normalnej egzystencji i rozwoju człowieka.
3.Dla przedsiębiorstw prywatnych, dominujących w gospodarce rynkowej, podstawowym kryterium działania jest zysk, tymczasem ich działalność wywołuje tzw. efekty uboczne (np. skażenie środowiska naturalnego, obciążanie sieci komunikacyjnej).
Państwo wprawdzie próbuje obciążać poszczególne przedsiębiorstwa kosztami tych ubocznych efektów, ale w procesie tym napotyka istotne trudności. Zmusza to państwo do alokacji pewnej części zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Funkcja redystrybucyjna
Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być też pożyczki.
Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ona w różnych przekrojach, tzn. między rożnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp.
Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej.
Dokonuje się – przez system transferów dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi).
Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że –przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, jednokierunkowy.
Tak dzieje się z podatkami definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników.
Z kolei władze publiczne dokonują – albo bezpośrednio, albo pośrednio – transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itp.
System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowany.
W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur, rent.
Są jednak również transfery związane z kontrświadczeniami, np. praca lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego; np. transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery miedzy różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi.
Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym - transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek.
Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).
Funkcja stabilizacyjna
Trudności i negatywne skutki, powstałe w związku z wykorzystywaniem funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucyjnej mogą być złagodzone przez wykorzystywanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej.
Celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów
i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.
Instrumenty stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych:
a) podatki,
b) wydatki.
Podatki, umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystywana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjne działanie podatków, polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji), którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:
- skłonność do oszczędzania,
- skłonność do inwestowania,
- poziom stopy procentowej,
- poziom bezrobocia.
Państwo może stabilizująco wpływać na rynek pracy. Polega to na tym, że zatrudnienie w sektorze publicznym podlega znacznie mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym. W zakresie możliwości państwa leży też organizowanie na szerszą skalę programów robót publicznych. Pociąga to za sobą najczęściej zwiększenie wydatków publicznych i pojawienie się deficytu budżetowego ze wszystkimi jego konsekwencjami.
6. Teoria wyboru publicznego
W przypadku dobra publicznego konsumenci nabywają tę samą ilość dobra ale po różnej cenie ( podatek ). W przypadku dobra publicznego pokrycie kosztu krańcowego jest możliwe tylko wtedy, gdy cenę
( podatek ) zapłacą wszyscy nabywcy dobra.
Przedmiotem zainteresowań teorii wyboru jest demokratyczny system podejmowania decyzji, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, rola obywatela i grup społecznych w podejmowaniu decyzji publicznych.
Wpływ obywatela sprowadza się do udziału w wyborach, uwzględniających system władz publicznych, kompetencje organów władzy czy ordynację wyborczą.
System wyborczy ( głosowanie ) jest łatwiejszy gdy:
- każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru
- przedmiot wyboru jest konkretny
- istnieją dwie wykluczające się możliwości.
Temat 2: System finansów publicznych
II. System finansów publicznych
1. Budżet państwa - określa się jako plan bezzwrotnego gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych funduszy pieniężnych przeznaczonych na finansowanie podstawowych funkcji państwa.
Ma on trzy znaczenia:
- są to zasoby pieniężne państwa
- jest to roczny plan gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych państwa
- jest to akt normatywny ( ustawa budżetowa ) upoważniający rząd do gromadzenia dochodów i ich wydatkowania zgodnie z planem
Jest uchwalany przez parlament, jako plan finansowy dotyczy okresu przyszłego, obejmuje rok budżetowy, który jest równy rokowi kalendarzowemu.
Cechy budżetu państwa:
• jest funduszem scentralizowanym gromadzącym i dzielącym zasoby pieniężne w celu realizacji zadań
• gromadzenie środków ma charakter przymusowy
• szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa wynika z zasad ustrojowo – konstytucyjnych
• ma charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny
• dochody budżetowe gromadzone są bezzwrotnie
• jest planem dochodów i wydatków na ściśle określony czas
• specjalizacja – nadanie rygorów prawnych wydatkom budżetowym
• wiązanie dochodów i wydatków z działalnością państwa w zamkniętym okresie
• konieczność egzekwowania dochodów i wydatkowanie środków w danym okresie
• nie może być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa
Funkcje budżetu:
Ø redystrybucyjna
Ø stabilizacyjna
Ø alokacyjna
Ø fiskalna
Ø ustrojowa
Ø demokratyczna
Ø kontrolna
Ø bodźcowa
Ø planowania
Ø prawna
Ø kredytowa
Ø administracyjna
Ø koordynacyjna
System budżetowy państwa to zespół urządzeń społecznych regulowanych przepisami prawnymi, za pomocą których państwo tworzy scentralizowane zasoby pieniężne i kieruje je na zaspokajanie potrzeb państwowych.
Normy prawne określają tryb i metody planowania budżetowego, uchwalania budżetu, gromadzenia dochodów, dokonywanie wydatków oraz kontrolę wykonania budżetu.
2. Zasady budżetowe
Zasada jedności
dwa aspekty:
-formalny -wszystkie dochody i wydatki państwa ujęte są w jednym dokumencie czyli ustawie budżetowej
-materialny- suma dochodów przeznaczana jest na pokrycie całości wydatków, bez celowego łączenia określonych wydatków z konkretnymi dochodami.
Zasada powszechności „ zasada zupełności” - postuluje konieczność finansowego powiązania z budżetem państwa wszystkich jednostek organizacyjnych administracji państwowej. Może to obejmować wszystkie dochody i wydatki ( metoda brutto ) lub tylko różnicę między dochodami a wydatkami ( metoda netto ).
Zasada szczegółowości -postuluje aby dochody i wydatki budżetowe ujęto z podziałem na grupy według ustalonej klasyfikacji.
Zasada ma aspekt:
-rzeczowy - dochody powinny być przedstawiane według źródeł pochodzenia, a wydatki według przeznaczenia.
-ilościowy - dochody i wydatki winny być ujęte w określone kwoty.
Zasada równowagi budżetowej - globalna kwota wydatków ma być dostosowana do ogólnej kwoty dochodów budżetowych. W przypadku wystąpienia deficytu należy wskazać źródła jego sfinansowania.
Zasada rocznego budżetowania - postuluje uchwalanie budżetu na okres roku, przy czym rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
Zasada jawności - informacje o budżecie muszą być podawane do publicznej wiadomości tak w fazie tworzenia, uchwalania jak i wykonywania.
Zasada przejrzystości - budżet w przejrzystym, czytelnym układzie, na podstawie wytycznych klasyfikacji budżetowej.
3. Główne zasady tworzenia budżetu
Budżet uchwalany jest przez Parlament w postaci aktu prawnego wyższej rangi czyli ustawy budżetowej.
Za punkt wyjścia budowy budżetu przyjmuje się makroekonomiczną prognozę na kolejne lata.
Konieczne jest uwzględnienie przewidywanego wykonania budżetu w bieżącym roku fiskalnym.
W ramach prognozy makroekonomicznej uwzględniane są wszystkie podstawowe wskaźniki i cechy opisujące układ gospodarczy w następnym roku i w kolejnych latach.
Ma to umożliwić przyjęcie parametrów, które decydować będą o poziomie i strukturze dochodów
i wydatków budżetowych.
Chodzi zwłaszcza o prognozy dotyczące:
- stopy wzrostu gospodarczego
- stopy bezrobocia
- stopy inflacji
- podaży pieniądza
- wysokości stóp procentowych
- kursów walutowych
- salda bilansu handlowego
- salda bilansu płatniczego
- czynników kreacji pieniądza
- przeciętnej płacy w gospodarce
- liczby emerytów i rencistów
- przeciętnej emerytury i renty
- liczby zatrudnionych w sferze budżetowej
- liczby dzieci i młodzieży kształcącej się, itd.
Procedura budżetowa- Szczegółowe zasady opracowywania projektu budżetu państwa, jego uchwalania, wykonywania oraz kontroli
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Terminy kalendarza budżetowego (wynikające z konstytucji)obejmują:
• Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, czyli do 30 września
• Senat może wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania
• Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągu 7 dni od jej przekazania
• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej z konstytucją w ciągu 2 miesięcy od złożenia przez Prezydenta wniosku w tej sprawie
• Sejm i Senat mają 4 miesiące na przyjęcie ustawy budżetowej, a jeżeli nie dotrzymają tego terminu to Prezydent może skrócić kadencje Parlamentu ( w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy do podpisu )
• Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.
2. FINANSE LOKALNE I REGIONALNE
Wykorzystanie środków publicznych jest tym bardziej efektywne im dysponenci środków i realizatorzy zadań publicznych są bliżej społeczności na rzecz której działają przez:
- lepsze rozpoznanie potrzeb,
- lepszą alokację środków,
- większe możliwości kontroli,
- mniejszą anonimowość decyzji.
Przyczyny obiektywne problemów wynikających z decentralizacji to:
- Zróżnicowanie przestrzenne potrzeb w stosunku do środków (regiony bogatsze i biedniejsze).
Jest to więc przesłanka do centralizacji zasobów oraz konieczność finansowania zadań o znaczeniu ogólnokrajowym.
Przyczyny subiektywne:
Władze centralne niechętnie oddają swoje uprawnienia do dysponowania środkami publicznymi, decyzje podatkowe ustalane centralnie a dochody do regionów.
Decentralizacja podatkowa musi uwzględniać, że uszczuplenie dochodów z podatków lokalnych w wyniku lokalnej polityki podatkowej nie może powodować roszczeń wobec budżetu centralnego.
Podział kompetencji
Dla władz centralnych są zarezerwowane:
- obrona narodowa i bezpieczeństwo zewnętrzne,
- policja i bezpieczeństwo wewnętrzne,
- administracja centralna,
- sądownictwo i wymiar sprawiedliwości,
- działalność dyplomatyczna,
- strategiczne dziedziny gospodarki,
- nauka i kultura,
- system emerytalno - rentowy,
- bankowość centralna.
Do kompetencji władz lokalnych należy:
- zaopatrzenie ludności w wodę pitną,
- utrzymanie czystości ( kanalizacja ),
- utrzymanie lokalnych dróg,
- utrzymanie obiektów użyteczności publicznej,
- utrzymanie ładu przestrzennego, lokalnego transportu publicznego, obiektów
oświatowych, placówek opieki zdrowotnej.
Występują dwie formy redystrybucji dochodów:
- pionowa
- pozioma
3. Publiczne fundusze celowe
Publiczny fundusz celowy - można określić jako utworzoną na mocy aktu prawnego wysokiej rangi formę organizacyjną służącą organom władz publicznych do gromadzenia środków ze ściśle określonych źródeł i przeznaczania ich na precyzyjnie określone cele.
Fundusze funkcjonują w okresie dłuższym niż rok, ich czas istnienia nie jest z góry określony.
Powstanie funduszu oznacza wyodrębnione organizacyjne i finansowe części pieniężnych środków publicznych z ogółu tych środków. Skutkiem wyodrębnienia środków w postaci funduszu celowego jest zapewnienie źródeł finansowania wybranej dziedziny działalności.
Wraz z utworzeniem funduszu następuje związanie części środków publicznych z wyznaczonymi zadaniami. Powoduje to ograniczenie swobody alokacji środków publicznych, które są dostępne dla władz publicznych w danym okresie.
Prowadzi to do podniesienia rangi tych zadań wśród wszystkich obowiązków władz publicznych. Wynika to z faktu, że zadania finansowane za pomocą funduszy celowych są wyłączone spod procedury budżetowej. Decydujące będzie tu określenie źródeł dochodów danego funduszu celowego oraz jak zmieniają się potrzeby finansowe w związku z realizacją tych zadań.
Zadania finansowane z pozabudżetowych funduszy publicznych mają zapewnioną ciągłość finansowania, gdyż nie podlegają procedurze planowania budżetowego. Ta cecha finansowania funduszowego jest szczególnie ważna w przypadku zadań inwestycyjnych, które nie są corocznie uzależnione od środków przyznanych w budżecie.
Zasady gospodarki publicznymi funduszami celowymi umożliwiają kumulację nie wykorzystanych w danym roku fiskalnym środków. W zakresie gospodarki funduszowej istnieje znacznie większa swoboda w dysponowaniu środkami, gdyż nie podlega rygorom gospodarki budżetowej.
Spełniają również funkcję mobilizacji środków publicznych polegającą na tworzenie mechanizmów sprzyjających powiększaniu środków publicznych. Tworzenie i funkcjonowanie funduszy celowych wynika także z przesłanek leżących w sferze racjonalizacji wydatków publicznych.
Rodzaje funduszy publicznych:
Z punktu widzenia gestora funduszu celowego wyróżnia się:
- państwowe fundusze celowe
- samorządowe fundusze celowe
Z punktu widzenia przedmiotu finansowania występują:
- fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne
- fundusze wspomagające dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania
- fundusze finansujące infrastrukturę społeczną
- fundusze finansujące ochronę środowiska
- fundusze finansujące dziedziny gospodarcze
Według źródeł dochodów funduszy rozróżnić można:
- oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego, takich jak podatki, opłaty
i składki
- oparte na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów
- zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowego ( transfery wewnątrz
systemu finansów publicznych ).
Temat 3: Dochody i wydatki publiczne
1. Przyczyny gromadzenia dochodów publicznych
Popyt państwa na pieniądz może być zaspokojony przez:
- przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów,
- zaciąganie pożyczek.
2. Dochody publiczne
Konieczność finansowania zadań publicznych oraz potrzeba finansowania deficytu budżetowego i zaciągania długu publicznego pozwala rozróżnić dwa zasadnicze pojęcia:
• Wpływy publiczne
• Dochody publiczne
Przez wpływy publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych ). Wpływy publiczne są więc pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wpływy
o charakterze zwrotnym (pożyczkowym).
Należą do nich :
- kredyty z banku centralnego,
- kredyty z banków komercyjnych,
- wpływy z emisji obligacji skarbowych i municypalnych,
- wpływy z emisji bonów skarbowych i municypalnych,
- pożyczki od banków i rządów zagranicznych,
- wpłaty banku centralnego.
Do wpływów publicznych zalicza się, oczywiście, wpływy o charakterze dochodowym.
Dochody publiczne przejęte przez państwo lub samorząd oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilenie finansowe władz publicznych.
Wśród nich możemy wyróżnić :
- daniny publiczne,
- dochody publiczne z majątku i praw majątkowych,
- pozostałe dochody.
Daniny publiczne są klasycznym ciężarem nakładanym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego kontrświadczenia.
Typową daniną publiczną jest podatek.
Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych są rezultatem zaangażowania majątku publicznego w procesy gospodarcze. Zalicza się tu także dochody ze sprzedaży majątku.
Do pozostałych dochodów publicznych zaliczamy przede wszystkim:
- różnego rodzaju opłaty,
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- składki na ubezpieczenia zdrowotne,
- składki na inne fundusze publiczne.
Podatki – to pieniężne przymusowe, ogólne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych.
Cechy podatków :
•Przymusowość
•Bezzwrotność
•Powszechność
•Nieodpłatność
• Forma pieniężna
• Jednostronność
Rodzaje podatków:
Ze względu na kryterium przedmiotowe dzielą się na:
- majątkowe i od praw majątkowych
- od przychodów
- od dochodów
- od wydatków.
Ze względu związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podmiotem:
- podatki bezpośrednie
- podatki pośrednie
Ze względu na władztwo podatkowe:
- podatki centralne
- podatki lokalne.
Granica opodatkowania
Przekroczenie tych granic prowadzi do ograniczenia działalności ( aktywności ) gospodarczej oraz zmniejszenie dochodów państwa.
Obrazuje to Krzywa Laffera.
Opłaty – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym
i odpłatnym, ustalane jednostronnie i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Cechą opłat jest to, że ich ponoszenie związane jest z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej.
Możemy rozróżnić dwa podstawowe rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne:
• opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych,
• opłaty z tytułu usług świadczonych przez jednostki sektora publicznego.
2. Wydatki publiczne
Istnieje kilka zagadnień dotyczących wydatków publicznych:
- uzasadnienie wydatków publicznych wynikających z potrzeb zbiorowych i polityki
społeczno – gospodarczej
- rozmiary wydatków publicznych i granica do której wydatki publiczne nie zakłócają
mechanizmu rynkowego
- rozłożenie ciężarów wydatków publicznych na poszczególne grupy społeczne
- udział poszczególnych grup w korzyściach wynikających z wydatków publicznych
- racjonalność wydatkowania środków publicznych
- efektywność wydatków publicznych.
Cechy wydatkowania środków publicznych:
- arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych
- niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych
- niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji
- wypychanie zasobów prywatnych poza obieg stricte gospodarczy.
Rodzaje wydatków publicznych wynikają z przyjętego kryterium podziału związanymi z funkcjami państwa: klasycznymi, socjalnymi i ekonomicznymi.
Przeznaczenie dochodów budżetowych
Dochody budżetowe są pobierane, aby możliwa była realizacja różnorakich zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych.
Przeznaczanie dochodów na (nie jest to katalog zamkniety):
- funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów,
- zadania wykonywane przez administrację rządową,
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego,
- wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,
- subwencje dla partii politycznych,
- dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami,
- obsługę długu publicznego,
- wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub niektórych innych środków.
Racjonalizacja wydatków publicznych rozpatrywana jest w dwóch płaszczyznach:
-makroekonomicznej- to racjonalna dla społeczeństwa i gospodarki struktura wydatków publicznych. Ważne jest nie tylko ile oraz na co i jak są wydatkowane, ale także czy przez budżet czy fundusze celowe, czy przez władze centralne czy lokalne itd.
- mikroekonomicznej- dotyczy podmiotów, które bezpośrednio wykorzystują środki publiczne. W tym ujęciu istota sprowadza się do znalezienia odpowiednich form organizacyjnych i zasad gospodarowania środkami publicznymi.
Pytanie 1
Obiektywną przyczyną problemów wynikających z decentralizacji finansów publicznych jest
a.niechęć władz centralnych do dzielenia się uprawnieniami
b.
konieczność finansowania zadań o znaczeniu ogólnokrajowym
c.
większa kontrola wydatków publicznych
d.
lepsze rozpoznanie potrzeb społeczeństwa
Pytanie 2
Funkcjonowanie publicznych funduszy celowych nie zapewnia
a.kontroli ze strony władz
b.ciągłości finansowania
c.możliwości mobilizacji dochodów
d.bezpieczeństwa finansowania zadań
Pytanie 3
Zasada szczegółowości budżetu może być rozpatrywana w aspekcie
a.podatkowym
b.ilościowym
c.materialnym
d.formalnym
Pytanie 4
Zasadniczą cechą opłat na rzecz władz publicznych jest
a.ich charakter rzeczowy
b.związanie ich z kontrświadczeniem
c.dobrowolność ich wpłaty
d.ich komercyjny charakter
Pytanie 5
Zadaniem finansowanym przez władze centralne jest
a.utrzymanie ładu przestrzennego
b.sądownictwo i wymiar sprawiedliwości
c.zaopatrzenie w wodę pitną
d.utrzymanie czystości
Pytanie 6
Do źródeł dochodów o charakterze bezzwrotnym zaliczamy
Wybierz jedną odpowiedź:
a.emisję skarbowych papierów wartościowych
b.lokaty wnoszone do budżetu przez instytucje finansowe
c.pożyczki zagraniczne
d.opłaty i składki pobierane przez władze
Pytanie 7
Istnienie potrzeb zbiorowych wynika z faktu
a.rozwiniętych potrzeb indywidualnych
b.istnienia społeczeństwa i jego instytucji
c.prowadzonej polityki przez władz
d.wygody ludności
Pytanie 8
Skutkiem jakiej funkcji finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom
lokalnym oraz całemu społeczeństwu ?
a.alokacyjnej
b.stabilizacyjnej
c.żadnej z nich
d.redystrybucyjnej
Pytanie 9
Budżet państwa uchwalany jest przez Sejm w postaci aktu prawnego, którym jest
a.ustawa
b.uchwała
c.zarządzenie
drozporządzenie
Pytanie 10
Prezydent może rozwiązać Sejm gdy
a.budżet jest według Prezydenta jest niezgodny z konstytucją
b.Sejm w ciągu 4 miesięcy nie uchwali ustawy budżetowej
cSenat wprowadzi poprawki do ustawy budżetowej
d.Rada Ministrów nie przedłoży Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu
Nie jest u niego trudno wiec spoko
luzak
Super !
trudne te testy
na poprwie daje to samo
Na egzaminie daje to samo co było na zajęciach
ok
Super wykładowca !
luzik
:)
X
X
X
C
potwierdzam, luz na egzaminie
spoko
Spoko jest
fajnie prowadzi zajęcia, zaliczenie też ok
Strony